امروزه خانه های آپارتمانی و کوچک به دلیل قیمت بالای زمین در شهر های ما باعث حذف فضای باز(حیاط) و گرایش به عمودی گرایی که نتیجه آن قطع ارتباط با زمین و هوای تازه شده است و بوجود آمدن اشرافیت در منزل مسکونی از عوامل و نتیجه های معماری امروز ماست،در این گفتار سعی بر شناساندن حیاط و شکل گیری آن در اولین سکونت گاه های ما تا به امروز و روند تکامل و استفاده های مختلف از این عنصر معماری شده است.
حیاط در لغت به معنای دیوار و بستان و جمع حائط می باشد.در فارسی به معنای صحن خانه و زمین جولو ساختمان که دور آن دیوار باشد می گویند.
معماری ایران با حیاط و تاثیرات آن به روی افراد و جامعه معنی و مفهوم پیدا می کند چرا که مشاهده می شود در هر مرحله از تاریخ معماری این مرز و بوم وجود حیاط و عناصر تشکیل دهنده آن خود نمایی کرده و از تأثیرات این عنصر فضایی ارزشمند، در تک تک اقلیم ها و خرد اقلیم ها به خوبی و بجا استفاده شده است.
به این ترتیب تلاش گردیده در این گفتار با بررسی این عنصر معماری ارزشمند در خانه ها، کاخ ها، مدارس، مساجد و سایر بناها با کاربری های متفاوت در اقلیم های مختلف و نقش آن در تعریف و ایجاد نظم فضایی تأثیرات این فضا بر روی رفتار و فرهنگ افراد استفاده کننده از جمله تاثیرات روحی و جسمی مورد ارزیابی و توجه قرار گرفته است.
در بین بناهای قبل از تاریخ در ایران، معبد چغازنبیل یکی از مهمترین بناها محسوب می شود که الگوی شکل گیری بسیاری از بناهای ساخته شده در عصرهای بعد از خودش می باشد.
شایان ذکر است که نخستین حیاط مرکزی مربع شکل، در این بنا استفاده شده که به نظر می رسد که دلیل شکل گیری آن معنویت فضا می باشد.
حیاط عنصری حیاتی و حیات بخش در معماری ما بوده،در هر فضایی با هر کارکردی به کار گرفته شده و قالب و نقش آن فضا را بازی کرده و عهده دار نقش آن فضا بوده است،جایی به نقش عبادت،جایی به نقش امنیت،گاهی به نقش تعلیم و تربیت،گاهی نظم دهنده و ناظم،گاهی ارتباط دهنده و واصل، راز نگه داری و درون گرایی از دیگر دستاوردهای حیاط برای معماری بوده است که از مهمترین بخش های اصول طراحی معماری ایرانی می باشد.
حیاط نقشی کلیدی در ایجاد این ماهیت فرهنگی را دارا می باشد تاثیر روانی این محیط دست ساز بشری در معماری آنچنان است که فرد همه خستگی ها و اغتشاشات روحی و فکری خود را با حرکت و ورود از خارج بنا به داخل حیاط که مفصل بین خارج و داخل است به دست فراموشی سپرده وآرامش روحی و جسمی خود را با ورود به حیاط بدست می آورد و انرژی نو از حیاط برای ادامه زندگی خود کسب می کند.
حیاط دامنی برای پرورش کودکان و تعلیم آنها در دامن خود،محلی برای گردهمایی کل خانواده در کنار هم در هوای مطبوع و آسمانی آبی و تاثیر نور بر زندگی و جسم و روح،محلی برای آماده سازی جشن ها و رسومات و محلی برای بر پایی تکیه و حسینیه و عزاداری های مذهبی محل تامین آب و مایه حیات(در قدیم در خانه ها حوض،چاه آب یا آب انباری در حیاط یا زیر ساختمان بوده ک محل تامین آب خانواده بوده است)
حیاط قابی و تابلویی به زیبایی آسمان به انسان هدیه کرده که گاه آبی،گاه تیره و با لمس این سایه روشن ها انسان های بزرگ از دل این فضا پدید آمدند چیزی که اکنون ما فقط در خاطرات پدرانمان میبینیم و با بیان آن نیز حتی به صورت نا خوداگاه ما به آن فضای جذاب رفته و حس خوشی درونمان ایجاد می شود چیزی که فراموش شده و فرزندانمان نخواهند دید و نمی توانند لمس کنند خانه تبدیل به قفسی برای کودکانمان شده که با خروج از آن احساس بیگانه ای به آنها دست می دهد،درون گرایی با عناصری چون پرده،شیشه دودی ،بدون وجود نور بوجود می آید.
عدم تحرک از تاثیرات زندگی آپارتمان نشینی است که حیاط با پویایی و تحرک پذیری خود چاقی و بیماری های قلبی و عروقی را در خود نمی دید با امید بهبود روند طراحی مسکن و گسترش روند افقی سازی و شناخت نسبت به تاثیرات مثبت حیاط در زندگی شهری و آپارتمانی امروز معماران را دعوت به تفکر و ایجاد اینچنین فضاهایی که پیشینیان ما مورد استفاده قرار می دادند و اکنون به فراموشی سپرده شده است
منبع :
بخشی از مقاله حیاط و نقش آن در معماری
نوشته: مهندس اصغری
مطالب مشابه :
پاورپوینت حیاط، ایوان، طاق، گنبد
پاورپوینت سامانه های سرمایش ایستا ( 100 اسلاید )