بادگیر ؛ تکنیک سرمایش ایستا در معماری ایرانی

برخی از عناصر سنتی معماری اقلیمی ایرانی از نظر عملکرد و فرم معماری، متناظر برخی سامانه های ایستای امروزی هستند. یکی از مهمترین تکنیک های سرمایش ایستای ، بادگیر می باشد . در این نوشته با این عنصر بی نظیر معماری ایرانی بیشتر اشنا می شویم .

-بادگیر، یک روش ابداعی ایرانی برای ایجاد فضای خنک در داخل منازل گرم کویری است. این دستگاه تهویه مطبوع، سالیان درازی از روزگاران دور، فضای زندگی مردم ایران را قابل تحمل کرده است.

– بادگیر تشکیل شده است از برجکی تقریباً مرتفع تر از جاهای دیگر خانه در روی بام.

– بادگیرها معمولاً برجک های کوچکی به صورت چهار ضلعی یا چند ضلعی های منتظمند که ساختار مثلث در آنها به هیچ وجه دیده نمی شود.

-عموماً بادگیرها بر روی قسمتی از خانه های کویری به نام حوضخانه بنا می شده اند.

-بادگیرها به صورت کولرهای آبی امروز کار می کرده اند، به این صورت که باد از منافذ بادگیر به آن وارد شده و به صورت مجتمع به روی حوض آب هدایت میشد، پس از برخورد بر روی آب حوض عمل تبخیر انجام می گرفت.

-عمل تبخیر عملی است گرماگیر که موجب سرد شدن باد وارد شده از دهانه بادگیر میشده و سپس باد سرد وارد اتاق های تابستانی شده و باعث سرد شدن هوای درون اتاقها می شده است.

در بعضی از عمارتهای قدیمی که متعلق به افراد ثروتمند بود، حوضخانه فضای دربسته ای بود و اتاق های تابستانی منافذ و دالانهایی داشت ــ مانند کانالهای کولر ــ که باد خنک از این دالان -ها وارد اتاق های خانه می شد و این امر در صورتی بود که اتاق های تابستانی تعدد داشت.

-بادگیر در ایران و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس هم به صورت بادخور و هم به صورت خروجی عمل می کند.

-در صورتی که هوای گرم در اثر اختلاف فشار از وجه پشت، به داخل کشیده شود، بادگیر به صورت دودکش عمل کرده است. در سرعت های کم باد، تهویه ساختمان، تنها به واسطه اثر دودکشی ادامه می یابد.

-در این حالت می توان بادگیر را به عنوان نوعی دودکش خورشیدی درنظر گرفت .