مطالعات استان و شهر همدان

استان همدان با مساحتی معادل  19493کیلومتر مربع، در غرب کشور قرار دارد.

استان همدان در شمال با استان های زنجان و قزوین ، در غرب با استان های کرمانشاه و کردستان، در جنوب با استان لرستان و در شرق با استان مرکزی همسایه است .

نام همدان براي اولین بار در سال  1100ق. م در كتیبه تیگلات پلیسر اول ، شاه آشور به چشم مي خورد كه آن را امدانه یا همدانا ذكر كرده است ، ولي در كتیبه هاي عهد هخامنشي آن را هگمتان و در كتاب هردوت یوناني اكباتان مي خوانیم.

در سال  1401 مساحت کل عرصه های جنگلی تحت مدیربت سازمان حفاظت محیط زیست استان  45167هکتار بوده است که شهرستان نهاوند با 24490هکتار و شهرستان درگزین با 240هکتار به ترتیب دارای بیشترین و کمتربن سهم می باشند .

تابستان های خنک و ملایم ، زمستان های پربرف و اغلب سرد استان همدان توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب می کند. در فصل تابستان بسیاری از مسافران برای گذراندن اوقات فراغت خود این استان را انتخاب می کنند .

بر اساس آخرین سرشماری عمومي نفوس و مسكن سال  1395جمعیت استان برابر با  1738234نفر (64/50درصد مرد و  36/49درصد زن ) گزارش شده كه در مقایسه با سال  1390متوسط رشد سالانه جمعیت - 002/0درصد بوده است .

بیشتر ساکنان استان همدان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و فرقه اهل حق نیز وجود دارد.

در ضمن اقلیتهای مذهبی مانند، مسیحی، یهودی، زرتشتی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند .

در استان همدان، اقوام مختلف با فرهنگها، آداب و سنن مخصوص به خود زندگی می کنند؛ لذا پراکندگی زبان هایی مانند فارسی، ترکی، لری، کردی و لهجه گویش های مختلف به خوبی مشاهده می شود .

گویش همدانی یکی از گویش های زیبای زبان فارسی است که بیشتر مردم ساكن در مركز استان با آن صحبت می كنند. مهمترین ویژگی ّ آواشناسی این گویش، ابتدا به کسر کردن، هنگام تلفظ واژه ها و تغییرات حاصل از آن است .

در ابتدای تأسیس حکومت هخامنشیان روابط مادها با آنان دوستانه بود اما بزرگترین و خطرناک ترین شورش برای داریوش اول هخامنشی ( ۴۸۶۵۲۲ق.م) قیام مادها بود ، که به دنبال احیای پادشاهی خود بودند.  بعد از سرکوب شورش ، همدان به عنوان پایتخت دوم امپراتوری هخامنشی به اندازه ای اهمیت داشت که دو کتیبه مهم از شاهان هخامنشی بر کوه الوند همدان به عنوان یادگار این دوران باقی مانده است .

دروازه ورود اسلام به ایران بعد از شکست حکومت ساسانیان در نهاوند بود.

بعد از جنگ نهاوند در سال  ۲۳هجری قمری ، همدان توسط سربازان اسلام فتح شد؛ و دین مقدس اسلام به تدریج در این ناحیه رواج یافت. از قرن اول هجری همدان محل توجه و کوج طایفه های عرب و یکی از مراکز حاکمان آنها شد .

در اوایل خلافت عباسی و در جریان اختلافات شدید بین امین و مأمون بر سر خلافت عباسی ( سال  ۱۹۵هـ. ق)، همدان محور جغرافیایی حوادث نظامی بین عراق و خراسان بود.

در قرن سوم هجری قمری گروهی از علویان طبرستان وارد همدان شدند و قدرت یافتند، آنها چند قرن حکومت شهر را در دست داشتند. علویان همدان به ساخت بعضی اماکن مانند گنبد علویان پرداختند و مذهب شیعه را در ایران مرکزی رونق دادند .

جاذبه های گردشگری استان را میتوان به دو دسته زیر تقسیم کرد :

• جاذبه های طبیعی
• جاذبه های فرهنگی و تاریخی

استان همدان به دلیل تنوع آب و هوا ، وجود کوهستان های مرتفع ، دشت های سرسبز ، چشمه ها و سراب های پرآب ، رودهای فراوان و غارهای طبیعی جاذبه های طبیعی فراوانی دارد .

استان همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین، در تاریخ بر افتخار سرزمین ما، جایگاه ویژه ای دارد و گذشته بر فراز و نشیبی را پشت سر نهاده است. گاهی رو به آبادانی و گاهی آثار و بناهای ساخته شده، به تدریج رو به ویرانی گذاشته است. آنچه امروزه در اختیار نسل کنونی قرار دارد، میراث گران بهایی است که هر بیننده را به طرف خود جذب و او را با گذشته این سرزمین آشنا می کند.

 اکثر شهرهای استان مانند: نهاوند ، همدان ، تویسرکان و ملایر دارای قدمت و سابقه طولانی شهر سینی اند.  در این میان، همدان پایتخت اولین حکومت آریایی در ایران یعنی مادها است .

تپه باستانی هگمتانه :

تپه باستانی هگمتانه دارای نمایی خاکی به وسعت  ۲۵هکتار در دو طرف خیابان اکباتان واقع شده است .  یکی از با ارزش ترین آثار تاریخی ایران محسوب میشود. این تپه باستانی متعلق به کاخ و خزانه های سلطنتی هخامنشیان و اشکانیان است .

محوطه هگمتانه در برگیرنده مجموعه ای متراکم و در هم تنیده از معماری شهری شامل برج و باروها ، حصار و ارگ شهر قدیم، فضاهای معماری منحصر به فرد و کم نظیر شطرنجی سیستم تأسیسات آب رسانی پیشرفته، مسیرها و معابر و احتمالا مجموعه های سکونت گاهی می باشد.

نقشه شهر همدان شهر شعاعی با دوایر متحدالمرکز تهیه و تنظیم نقشه دایره ای و با شعاعی برای شهرها سابقه تاریخی دارد.

در دوره پارتیان و ساسانیان شکل دایره برای طراحی شهرها معمول بود که در آن مراکز مهم حکومتی و کاخ ها، در مرکز و سپس قضاهای مسکونی برگرد مرکز قرار می گرفتند. این شهرها جنبه دفاعی داشتند و دلیل عمده ساخت چنین شهرهایی، عدم امنیت کافی در منطقه بوده است.