تیمچه بازار قم و آسیب شناسی آن

در حدود پنجاه سال پيش به موازات توسعه شهر قم و به دليل احداث خيابانهاي جديد آذر و آستانه دو تيمچه متوسط و كوچك از بين رفتند .

چنانچه مشهور است رضاشاه در سفر خود به قم با مشاهده سقف تيمچه هاي متوسط و كوچك كه از حرم قابل رويت بودند (بر خلاف تيمچه بزرگ ) با عصا به آنها اشاره كرد و دستور خرابي آنها را مي دهد و پيش از خروج وي از قم اين كار انجام مي گيرد .

با تخريب تيمچه هاي مزبور دو خيابان متقاطع در دروازه بازار قديم ايجاد شد ( 1316 ه.ش) و سپس بافت جديد و خيابانهاي جديد به موازات آنها در قم ايجاد شد كه بزرگترين ضربه را به بافت قديم قم زد . با تخريب دو تيمچه ديگر اهميت تيمچه بزرگ به نحو چشمگيري افزايش يافت.

در حال حاضر سه دسترسي اصلي به تيمچه را ميتوان برشمرد:

1- دسترسي از راسته اصلي بازار نو (ورود از چهار بازار )

2- دسترسي از طريق سراي صدراعظم : نزديكترين امكان دسترسي به تيمچه بزرگ از طريق سراي صدر اعظم است.

3-دسترسي از كوچه سيد اسمعيل : اين كوچه در سمت غربي تيمچه واقع است و تا راسته اصلي بازار هم ادامه مي يابد.

جلوخان از اجزاء ورودي در بناهاي مانند كاروانسرا ، تيم ، تيمچه و سرا است كه بصورت فرو رفتگي اي در بدنه اصلي كوچه خيابان و يا راسته بازار اجزاء ورودي را تعريف مي كند . اين فرورفتگي شخص عبور كننده از مقابل بنا را به داخل جذب مي كند . فرم اين عنصر معماري به صورت يك نيم هشتي است كه در بناهاي مختلف داراي ابعاد متفاوتي است. جلوخان تيمچه به صورت فضايي نيم هشتي داراي ابعاد 3متر در 5.5 متر است كه در بدنه‌هاي آن حجره‌هايي قرار گرفته است.

دالان ورودي اصلي بنا: اين دالان در ادامه ايوان ورودي بنا از راسته بازار قرار گرفته است كه دو حجره در سمت چپ و راست آن قرار دارد .

سرا : با عبور از فضاي زيرين سه گنبد اصلي تيمچه و با عبور از دالاني مسقف وارد حياط پشتي مي شويم .  اين حياط به شكل مستطيل به ابعاد تقريبي9.5   8.6متر مربع را در بر مساحتي بالغ بر 85 مي گيرد . اين حياط نسبت به كف اصلي تيمچه cm 15 پايينتر قرار گرفته است . كارگاه ها محل رفوي فرش و يا پرداخت قالي مي باشند و ساير حجرات عمدتا  انبار هستند . دورتا دور حياط را سكويي فرا گرفته و پلكانهايي در دو سوي ورودي   چوبي تيمچه كه امكان دستيابي به روي سكوها و حجرات پيرامون آن را ميسر ساخته  است.

• گنبدهای فضای مسقف تیمچه قم :

فضاي عمومي مسقف تيمچه شامل سه گنبد داراي هورنو و نورگيرهاي جانبي است ، كه به وسيله كاربندي مزين گرديده اند . گنبدها دو پوش بوده و منفصلند . همانطور كه در نقشه مشاهده مي گردد ، سازنده بنا با استفاده از حركت ملايم و تدريجي كاربندي ، تعداد اضلاع را افزايش داده و اجراي گنبد را ممكن ساخته است . در ابتدا و انتهاي هر دهانه دو تويزه وجود دارد ، كه باربري را به عهده دارند. حد فاصل دو تويزه ، گنبدي كم خيز اجرا شده كه رو بدنه آنها با كاربندي مزين شده است.