همه چیز در مورد شوادان ( 114 اسلاید ) – همراه با هشت فایل کمکی

• شوادان چیست ؟

شوادان یک فضای خنک زیرزمینی در اقلیم خوزستان است ، که با توجه به جنس کنگلومرایی بسیار محکم زمین، با حفاری در دل زمین بدون اجرای دیوار و سقف، گاهی با عمق بیش از ۱۰ متر از سطح زمین ایجاد شده، که در تابستان برای استراحت روزانه و هم‌چنین نگه‌داری مواد غذایی و نیازهای برودتی از آن استفاده می‌شده است.

خنکای شوادان با دمایی حدود ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد درحالی‌که دمای سطح زمین و سطوح بالایی خانه به ۵۴ درجه سانتی‌گراد می‌رسد ، بسیار شگفت‌انگیز است.

البته شوادان‌ها بر اساس حجم و عمق، خنکای متفاوتی دارند؛ هر چقدر حجم و عمق آنها بیش‌تر باشد هوای خنک‌تر و پایدارتری دارند.

در راستای برقراری تعامل درست با محیط، در دزفول امکان ساخت بخشی از فضای ساختمان درون زمین فراهم شده است. ساخت شوادون ها و شبستان هایی که در دل زمین در دو سطح مختلف ساخته می شده ، روش مناسبی برای پایداری شرایط زیست در ساختمان های دزفول بوده است .

شوادان ها که  شبادان، شبابیک، خشیان و بادکش نیز نامیده می شود ، به طور مشخص در شهرهای دزفول و شوشتر دیده می شود و زیرزمینی با  عمق بسیار زیاد است  و کار تهویه هوا و خنکی ساختمان را برعهده داشته، به این صورت که شوادان دریچه ای در بیرون و در داخل خانه برای ورود هوا و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن و گردش هوای این هوای خنك از طریق کانال ها در بخش مختلف ساختمان توزیع شده.

شوادونها دارای اجزای مختلفی هستند از قبیل:

• 1- ورودی:

 شوادان‌ها عموماً یک ورودی افقی دارند که در قسمتی از حیاط واقع شده است.  در گذشته این شوادان‌ها در نداشته‌اند و اطراف ورودی آنها کمی از کف حیاط بالاتر ساخته می‌شد و به ‌عنوان جان‌پناه عمل می‌کرد .جهت گیری ورودي شوادانها نکته اي بوده است که معماران آن زمان براي جریان هوا و نورگیري در نظر گرفته اند و اغلب جهت ورود به شوادان ها به سمت شمال یا جنوب است.

• 2- پلکان :

 پلکان ورودی شوادان‌ها عموماً از حیاط شروع و به ‌صورت مستقیم به سمت پایین با تعداد زیادی پله که گاهی به ۱۲۰ هم می‌رسید، به ‌‌صورت یکپارچه به صحن شوادان متصل می‌شد. شیب و ارتفاع پله‌ها با استانداردهای معمول امروزی متفاوت است .

• 3- پله پهن :

عموماً پس از هر ۱۰ پله متوالی فضایی به شکل پاگرد، عریض‌تر از پله تعبیه می‌شد که مساحت و عملکرد آن فراتر از پاگرد بود و گاهی به‌عنوان نشیمن هم استفاده می‌شد.

• 4- صحن :

تمامی شوادان ها شامل یک فضاي اصلی هستند. این سالن اصلی را صحن می نامند که معمولاً پلانی نزدیک به مربع دارد.  در برخی شوادانها مانند قلمبر  1و  2چند صحن با ارتفاع و عمق هاي متفاوت وجود دارد. شوادان ها معمولاً صحن هایی به مساحت  40-7 متر دارند. در شوادان هاي بزرگ اختلاف سطح صحن از سایر قسمتها موجب هویت بخشی به صحن میشود.

صحن مرکز فعالیت اصلی زندگی در شوادان بوده و قسمت هاي فرعی به آن متصل بوده است.  به دلیل جنس و استحکام بستر زمین ( کنگلومرایی) دزفول، امکان حفر زمینی بدون اجراي قوس وجود دارد و همین امر باعث ایجاد فضاهایی بزرگ ، بدون ستون و لایه محافظتی مانند صحن ها شده است.

از منظر موقعیت اجتماعی- اقتصادي میتوان عنوان کرد که هرچه مساحت حیاط بیشتر بوده، نشانه وضعیت اقتصادي صاحبخانه است و منجر به حفر شوادان هاي عمیق تري شده است . همچنین براي حفر صحن بزرگتر نیاز به زمین و توان مالی بیشتر است؛ بنابراین به نظر می رسد بزرگی صحن رابطۀ مستقیم با موقعیت اجتماعی- اقتصادي صاحبخانه دارد .

• 5- کت:

به جز وجه اصلی که به پلکان متصل است، سه وجه دیگر با اختلاف سطح یک پله به اتاقک‌های کوچک تقریباً ۲ در ۲ متر منتهی است که به آنها کت گفته می‌شود.  در صورت وجود شبستان (زیرزمین) در سطح بالاتر اکثراً کت را در فاصله ارتفاعی بین شبستان و شوادان می‌ساخته‌اند .

• 6- تال :

تال شبکه راه‌های زیرزمینی به‌هم‌پیـوسته‌ای است که شوادان‌ها را بـه ‌هم متصل می‌کرده است.  ارتفاع این تونل‌ها به اندازه قد یک انسان، عرض آن حدود ۸۰ سانتی‌متر است و عامل ارتباط‌ دهنده شوادان‌های چند خانه مجاور هستند.  این تونل‌ها گاهی تا دیواره عمودی رودخانه کشیده شده بود و با توجه به خاصیت مکندگی، باد خنک از سمت رودخانه را با عبور از سطح کنگلومرایی خود، خنک‌تر و به فضای داخلی شوادان هدایت می‌کرد .

• 7- دریزه (دریچه) :

روزنه و یا تونل عمودی استوانه‌ای به قطر ۱ متر که برای تأمین نور و تهویه عمودی و کمک به حرکت باد (هواکشی) در دیوارها تعبیه شده و روزن آن در حیاط، معابر، بام و… گشوده می‌شد. در بعضی نمونه‌ها این کانال‌های عمودی از دیوارهای خانه عبور داده و دریچه‌هایی در بالاترین قسمت دیوار یا درون طاقچه حفر می‌شد تا از کوران هوای ایجاد شده در اتاق‌های طبقه بالاتر نیز بهره گرفته شود

• وضعیت نورگیری و تهویه در شوادان ها :

شوادان داراي كانال هاي عمودي جهت تأمين روشنايي بوده‌اند و قسمت نورگير كانال در سطح حياط قرار داشته است.  در شوشتر اين نورگيرها «سي‌سرا» و در دزفول «دزيره» ناميده مي‌شوند.

بعضي از شوادانها بوسيله بادگير كه بعضاً عمل هواكش را انجام مي‌دادند، تهويه مي‌شده‌ اند.

در شوادان ها  از سرمایش به وسیله اثر جرم زمین، تهویه عبوری و تهویه دودکشی استفاده شده است. دریافت هوای تازه و ایجاد تهویه عبوری با استفاده از کانال های افقی متصل به فضای خارج صورت گرفته است.

در سرمایش فضای شبستان یا زیرزمین نیز از  کاهش دما توسط اثر جرم زمین استفاده می شود . هرچند این فضا نسبت به شوادان در عمق کمتر زمین قرار دارد.

یکی از اجزای شوادان، کوره یا کانالهای زیرزمینی است که جهت ایجاد کوران هوا و تهویه، به صورت افقی میان شوادان های دو خانه مجاور ایجاد شده است.

از دیگر اجزای شوادان، کانالهای عمودی به نام سی سراست که علاوه بر تامین نور و روشنایی، با ایجاد تهویه دودکشی در سرمایش شوادان موثر بوده است.

دریزه، روزنه ای استوانه ای به قطر حدود  1متر جهت تأمین نور و تهویه شوادان بوده است. این کانال فضاهای خانه را به شوادان مرتبط می کرده و باعث انتقال جریان هوای خنك از شوادان به فضاهای خانه می شده است.

آنچه که بیشتر از هر چیز محیط زیرزمینی شوادان را برای زیستن مساعد می کند استفاده از کوران و جابه جایی هواست که کانال های عمودی و افقی نقش تعیین کننده ای در این امر دارند. سامانه تهویه در فضای زیرزمینی شوادان در جهت به جریان انداختن هوا صرفاً بر اساس خاصیت فیزیك سیالات و پدیده همرفت امکان پذیر است.

• وضعیت فعلی شوادان ها :

شوادانها یکی از گونه های منحصر به فرد معماری زیرزمینی و دستکند منطقه جنوب غرب ایران به شمار می روند که در حال حاضر به دلیل کم توجهی متروکه شده اند و در معرض تخریب قرار دارند. این فضا نمونه ای حاضر و در دسترس از معماری پایدار در گذشته و معماری بومی ایران است که می تواند الگویی مناسب برای طراحی اقلیمی در راستای تنظیم شرایط محیطی در دوره کنونی مورد استفاده قرار گیرد.

توجه دوباره به معماری زیرزمینی و استفاده از بستر زمین برای تنظیم دمای فضاهای موجود در سطح آن و حتی خنک کردن دستگاه های تاسیساتی، می تواند تاثیر به سزایی در بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان های امروزی داشته باشد.

احیای شوادانها علاوه بر ایجاد زمینه ای برای حفظ میراث تاریخی این منطقه، می تواند تأثیر چشمگیری در توسعه صنعت گردشگری داشته باشد. لذا با در دستور کار قرار دادن هر چه سریعتر مرمت و باز زنده سازی این فضاها، پیش از آنکه به طور کامل از بین بروند یا موجب تخریب بافت کنونی این شهرها شوند، می توان حضور آنها را از تهدید به فرصت تبدیل کرد.

این پاورپوینت حاصل ساعت ها تحقیق و جستجو در سایت ها و کانال های مختلف بوده و نتیجه کار فایلی شده است با 114 اسلاید ، که به جرات می توان گفت ، که در حال حاضر این فایل ، کامل ترین منبع مطالعاتی در مورد شوادان ها می باشد .  پس اگر قصد تحقیق و مطالعه در مورد ویژگی های مخلتف شوادان ها را دارید ، ما به شما توصیه می کنیم که در وقت خود صرفه جویی کرده و به جای صرف ساعت ها وقت برای جستجو در منابع مختلف ،  نسبت به تهیه این فایل اقدام بفرمائید . ما به جای شما کار جستجو را انجام داده ایم !

• برخی از فایل هایی که به عنوان منبع تهیه این پاورپوینت از آن ها استفاده شده است :

1- مقاله ای با عنوان " تهویه طبیعی در شوادونهای شهر دزفول با بهره گیری از مدل سازی CFD " نوشته مرتضی حزئبی ، زهرا ادیب ، فرشاد نصراللهی – منتشر شده در نشریه باغ نظر

2-مقاله ای با عنوان " بازشناسی نقش اقلیم در سازماندهی فضاهای معماری خانه های سنتی دزفول با تأکید بر سطوح زیرزمینی، نمونه موردی خانه سوزنگر " نوشته عبدلله جاسمی ، محمد علی کاظم زاده – منتشر شده در فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز

3-مقاله ای با عنوان " جستاري در گونه شناسی شوادان هاي دستکند دزفول " نوشته مصطفی محبیان ، مهناز اشرفی – منتشر شده در مجله علمی اثر

4-مقاله ای با عنوان " تجزیه و تحلیل اقلیمی شوادان ها در دزفول " نوشته مهندس محسن بینا – منتشر شده در نشریه هنرهای زیبا

5-مقاله ای با عنوان " بررسی تناسبات حیاط و تاثیرآن بر جهت گیری درب شوادون در خانه های سنتی دزفول " نوشته مصطفی مسعودی نژاد و شیرین مترقی – ارائه شده در همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران

6-مقاله ای با عنوان " بررسی رفتار حرارتی شوادان، نمونۀ موردی خانۀ سوزنگر دزفول " نوشته مصطفی مسعودی نژاد و منصوره طاهباز – منتشر شده در فصلنامه معماری ایرانی

7-مقاله ای با عنوان "  میزان کاهش مصرف انرژی در ساختمان های خاک پناه در اقلیم گرم و خشک -مطالعه موردی شهر دزفول " نوشته کوثر رحمتیان و محسن بینا -

8-مقاله ای با عنوان "  بازخوانی عوامل اقلیمی در طراحی خانه های دوره معاصر (نمونه مورد مطالعه شهرستان دزفول) " نوشته رضا جولائی و مهنوش محمودی – منتشر شده در مجله علوم و مهندسی در هزاره سوم

• توجه : هشت فایل پی دی اف مربوط به این منابع ، نیز همراه با پاورپوینت برای دانلود قرار داده شده است .