بررسی آثار متعلق به دوره ساسانی در نقش رستم

نقش رستم از زمان‌های گذشته جایگاه مذهبی و مقدس به ‌شمار می‌رفته است، چنان‌ که یک نقش مذهبی از دوره ایلام در این کوه تراشیده شده و در دوره هخامنشیان بازهم جایگاه مقدسی بوده و به همین جهت آرامگاه‌های برخی از شاهان هخامنشی در این مکان قرار دارد.

این محوطه در دوره ساسانیان باز به همان حالت تقدس باقی ماند و شاهان ساسانی صحنه‌های تاجگذاری و جنگ‌ها و افتخارات خود را در دامنه این کوه تراشیدند .

در این پاورپوینت آثار ساسانی موجود در نقش رستم مورد بررسی قرار گرفته است :

• 1- سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیربابکان :

سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان یکی از زیباترین و سالم‌ترین نقش‌های بازمانده از دوره ساسانی است و یکی از نخستین تصاویر انسان‌دیسی از اهورامزدا را به نمایش می‌گذارد .

این نقش در گوشه شرقی محوطه نقش رستم، بر سینه صخره‌ای تراشیده شده که ۲ متر از سطح زمین، فاصله دارد و دارای ۶٫۶۵ متر پهنا و ۲٫۴۰ متر بلندا است.

سبک حفاری و تزیینات این نقش‌برجسته و عناصر استفاده شده در آن شباهت زیادی به نمونه‌های مشابه آن از زمان هخامنشیان دارد، اما دقت در جزئیات آن تفاوت‌های میان این دو دوره را آشکار می‌کند.

در این نقش، اردشیر بابکان در سوی چپ مجلس، سوار بر اسبی کنده‌کاری شده و روبه‌روی او اهورامزدا که او نیز سوار است و از نیم‌رخ نقش شده، قرار دارد.

برای تأکید بر بزرگی و عظمت اهورامزدا و اردشیر، اندازه اسب‌ها بسیار کوچکتر از آن‌ها و حالت طبیعی ساخته شده بود .

در زیر پای اسب اردشیر، پیکر اردوان پنجم آخرین شاه اشکانی ، با لباس و هیبت پادشاهی نقش شده است و نقش قرینه آن، اهریمن است که در زیر پای اسب اهورامزدا به تصویر کشیده شده است . دور گردن و اطراف سر اهریمن را مارها احاطه کرده‌اند و ظاهری آشفته و نامرتب دارد.

• 2- پیروزی شاپور بر امپراتوران روم :

سنگ ‌نگاره پیروزی شاپور بر امپراتوران روم، در ده متری شرق آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته و حدود ۱۱ متر طول و ۵ متر عرض دارد.

این نقش سه ‌برابر اندازه طبیعی است و از حیث دقت در جزئیات و ظریف‌کاری یکی از بهترین نقش‌های دوره ساسانی است و مشخص است که از روی طبیعت ساخته شده زیرا حتی لباس والرین درست مطابق جامه‌های رومی‌های آن زمان است.

این سنگ‌نگاره یادگار فتحی است که ایرانیان در شهر رها کردند و سپاه روم را درهم شکستند و صحنه اسارت والرین و فیلیپ عرب را نشان می‌دهد که به دستور شاپور یکم در حدود سال ۲۶۲ میلادی تراشیده شده است.

شاپور بر اسب بسیار زیبایی سوار است و تاج بزرگ کروی ( تاج پدرش اردشیر ) که به صورت بسیار برجسته کنده‌کاری شده است بر سر دارد که در سکه‌های او هم هست و نوارهایی از پشت سرش آویزان است و نیز بالاپوشی در پشت سر او هست و شلوار گشادی دارد.

دست چپ پادشاه بر شمشیری، تکیه داده شده و با دست راست، مچ در آستین نهفته یک رومی بر پای ایستاده را گرفته است . در زمان گذشته گرفتن مچ افراد نشان‌دهنده اسارت آن‌ها بود.

• 3- بهرام دوم و درباریان :

سنگ‌ نگاره بهرام دوم و درباریان  از سنگ تراشی‌های بسیار دیدنی و زنده دوره ساسانی است، که اطلاعات زیادی درباره آن دوران در اختیار همگان قرار داده است.

این سنگ نگاره در کنار نقش اهورامزدا و اردشیر بابکان قرار دارد که بر روی یک سنگ نگاره ایلامی ‌کنده شده و دارای ۵ متر طول و ۲٫۵ متر عرض است. تاریخ ساخت این نگاره، سال ۲۹۰ میلادی تخمین زده شده است.

در وسط این نقش، بهرام دوم که به ‌صورت تمام قد ایستاده و رو به چپ دارد، نقش شده و سه نفر به حالت نیم‌تنه در پشت سر او، و پنج نفر دیگر باز هم به حالت نیم‌تنه در جلوی روی بهرام به تصویر کشیده شده‌اند که همه‌شان شاه را می‌نگرند و انگشت سبابه دست راست را به حالت احترام به ‌سوی او دراز کرده‌اند.

• 4- سنگ‌نگاره پیروزی بهرام دوم :

سنگ ‌نگاره پیروزی بهرام دوم شامل دو سنگ تراشی بزرگ و بسیار آسیب ‌دیده از دوره ساسانی است که درست در زیر آرامگاه داریوش بزرگ جای دارد.

هر دو صحنه، نبرد پادشاهان اسب سوار را نشان می‌دهد که دشمنان خود را نگون سار کرده‌اند.

• 5- آناهیتا و نرسی :

سنگ ‌نگاره آناهیتا و نرسی در نزدیکی آرامگاه داریوش اول یکی از زیباترین نقوش بازمانده از دوره ساسانی است که نرسی چگونگی تاجگذاری و سلطنت خود را نشان می‌دهد.

در این نقش، نرسی تاجی بسیار شکیل بر سر دارد و دست چپش را دراز کرده و حلقه‌ای را از آناهیتا، ایزدبانوی آب، باروری و جنگاوری، ستانده است.

سنگ ‌نگاره آناهیتا و نرسی که نام دیگر آن (گماردن آناهیتا نرسی را به ‌شهریاری) است، یکی از نگاره‌های زیبا و مهم نقش رستم به‌شمار می‌رود.

آناهیتا تاج کنگره‌دار سرگشاده بر سر نهاده و موهای بلند و پرچین و شکنش را در بالا و روی شانه‌ها بافته است، چین‌های لباسش، حالتی بسیار باوقار به ایزدبانو داده است .

• 6- نبرد هرمز دوم و نقش نیمه ‌تمام آذرنرسه :

زیر آرامگاه اردشیر یکم در نقش رستم در شیراز، دو نگاره دیده می‌شود که یکی از آن‌ها با نام نبرد سواری شناخته می‌شوند. نگاره بالایی منسوب به آذرنرسه و نگاره پایینی به هرمز دوم، پسر نرسه منسوب شده است که فرمانروایی نیکوکار بود.

در این نقش، هرمز دوم که سوار بر اسب است، دشمن زره‌پوش سوارکار را سرنگون کرده و نیزه بلندی در شکمش فرو برده است.  پشت سر هرمز تصویر مردی با لباس جنگی و کلاه خود به چشم می‌خورد که هویت او معلوم نیست؛ اما از سبک پوشش و زیور آلات لباسش می‌توان نتیجه گرفت که از بزرگان یا شاهزادگان دربار ساسانی بوده است

• 7- نبرد شاپور دوم :

در زیر آرامگاه داریوش دوم صحنه نبردی کنده‌کاری شده که ۷٫۶۰ متر طول و در حدود ۳ متر عرض دارد و سوار تاجداری را نشان می‌دهد که نیزه بلندی را در گردن دشمنی اسب‌ سوار فروکرده است.

اسب دشمن از زمین کنده شده و در حال سرنگونی است .

تاریخ و پیشینه این نقش و هویت شاه پیروزمند، مشخص نیست؛ اما هنینگ و اشمیت آن را متعلق به دوره شاپور دوم می‌دانند چون با آنکه شکل تاج شاه آسیب دیده است، هنوز کنگره‌های آن را می‌توان تشخیص داد و شباهت آن با تاج شاپور دوم انکارکردنی نیست؛ گوی بزرگ شاهنشاهی و دیهیم و نوارهای افشان آن، تاج را مزین کرده‌است. چهره سوار آسیب دیده، اما ریش و حلقه آن به‌خوبی پیداست.

• 8- صفحه تراشیده بی‌نقش :

در غرب سنگ ‌نگاره آناهیتا و نرسی، بخش بزرگی از کوه به صورت صفحه‌ای مستطیلی، به طول ده متر و ارتفاع ۵ متر به منظور ایجاد نقش، تراشیده شده اما تا سال ۱۸۲۱ میلادی هیچ اثری بر آن کنده نشده بود.

این صفحه چنان باشکوه و عمیق تراشیده شده، که آماده‌کردنش تنها از عهده یک پادشاه بزرگ و توانگر برمی‌آمده است و شیوه تراش آن به صفحه فرهادتراش در بیستون که آن هم ناتمام مانده، شباهت بسیار دارد.

هردوی این صفحات تراشیده شده را به خسرو پرویز منتسب کرده‌اند و احتمال داده می‌شود که وی قصد داشته نقش بزرگی از تاجگذاری یا صحنه پیروزی‌هایش بر رومیان را بر این صفحات نقش کند اما در پایان پادشاهی‌اش که از هراکلیوس، امپراتور بیزانس شکست خورد، دیگر تراشیدن نقوش مناسبتی نداشت و هر دو صحنه ناتمام باقی ماندند.

• توجه : 

این پاورپوینت بخشی از یک پاورپوینت جامع تر در مورد معرفی کل اثار موجود در نقش رستم می باشد . اگر به اطلاعات بیشتر در مورد این اثار نیاز دارید ، برای تهیه پاورپوینت 161 اسلایدی " بررسی اثار ایلامی ، هخامنشی و ساسانی نقش رستم " اینجا را کلیک نمائید .