خانه انصاری از خانههای قدیمی ارومیه است که بنای آن با توجه به فرم بنا و کتیبههای موجود در کاشیهای تزئینی خانه بین سالهای ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۵ احداث شده است که قدمت آن به اواخر دوره قاجار برمیگردد.
این خانه در ابتدا متعلق به آقابابا جعفری دیلمقانی بود که پس از مرگش به دختر بزرگش بدرالملوک جعفری دیلمقانی که همسر سیفاللهخان انصاری بود رسید که به همین علت به خانه انصاری شهرت یافته است.
اولین مدرسه دخترانه ارومیه در قسمتی از این خانه توسط مرحوم جعفری احداث شده بود و بیشتر بانوان قدیم ارومیه تحصیل کرده این مدرسه بوده اند.
خانه انصاری که هم اکنون در تملک و اختیار اداره کل آموزشوپرورش آذربایجان غربی است .
این خانه در سال ۱۳۸۳ هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و اکنون در اختیار آموزشوپرورش ناحیه دو ارومیه قرار دارد. این مکان کانون فرهنگی-تربیتی است و جوانان و نوجوانان در آن فعالیت فرهنگی دارند.
در ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره سند ۱۸۵۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مصالح بكار رفته در اين مجموعه از سنگ و آجر ، خشت و چينه ، سقف پوشش چوبي و اندود گچ و تخته پوش مي باشد .
پشت بام ها با اندود كاه و گل عايقكاري شده است .
ورودیهای ساختمان در جبهه شمال شرقی و شمال غربی هستند که بهوسیله راهپلههای دو طرفه سنگی و طاقهای هلالی آجری ساخته شدهاند.
از طریق این ورودیها میتوان به طبقه همکف، طبقه اول و اتاقهای دو ضلع شرقی و غربی، حیاط، باغ و واحد ساختمانی دیگر در جناح غربی دسترسی پیدا کرد.
خانه انصاری دو طبقه دارد که بهشکل چهارگوش و رو به شمال ساخته شده است و در وسط حیاط و باغی بزرگ قرار دارد.
طبقه همکف تا ارتفاع حدود دو متری از سنگهای تراشخورده و طبقه اول از آجر ساخته شده است. این طبقه یک پذیرایی بزرگ و دو اتاق کوچک و یک راهرو در طرفین بهطور قرینه دارد.
ساختمان دیگری در جبهه غربی خانه وجود دارد که از سنگ و آجر و چینه ساخته شده است و به وسیله این ساختمان میتوان به همه بخشهای قبلی رفتوآمد کرد. این ساختمان دارای حیاط، اتاقهای تودرتو و زیرزمین است.
باغ انگوری در جبهه جنوبی و اندرونی خانه قرار دارد که با دیوار خشتی و پایههای آجری حصاربندی شده است.
علاوه بر بنای اصلی در هر دو ضلع شرقی و غربی بنا اتاق هایی ساخته شدهاند که دارای نمای ساده تری هستند و بعدها به بنای اولیه الحاق شده است.
در داخل حیاط باغچههایی زیبا با درختان، گلکاریها و چمنکاریهای جذاب به چشم میخورد که طراوت خاصی ایجاد کردهاند. قدمزدن در مسیر بین این باغچهها و تماشای نمای بیرونی خانه شما را به زمانهای دور میبرد.
به طورکلی از ویژگیهای معماری خانه انصاری میتوان به کاشیهای هفت رنگ، آجرهای لعابدار فیروزهای، قاببندیهای جذاب و پنجرههای بزرگ و هلالی شکل به رنگ فیروزهای اشاره کرد.