تپه حسنلو

تپه باستاني حسنلو در 12 كيلومتري جنوب غربي درياچه رضائيه، و 9 كيلومتري شمال شرقي شهرستان نقده بين دهكده‌هاي امين‌لو و حسنلو واقع شده است. اين تپه بمناسبت نام دهكده مجاورش حسنلو نام گرفته است. تپه باستانی حسنلو در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم به نام «سلدوز» می‌درخشد.

ساکنان اولیه تپه حسنلو احتمالا قوم مانائی بوده‌اند که تمدنی وسیع و درخشان از خود به یادگار گذاشته‌اند. این قوم در جنوب دریاچه ارومیه سکونت داشته‌اند. آثار مفرغی که از آن‌ها بر جای مانده، قابل مقایسه با آثار مفرغی قوم کاسی در لرستان هستند. تپه حسنلو از سال ۱۳۱۳ شمسی مورد کاوش‌های باستانی قرار گرفت و در نهایت در سال ۱۳۳۷ با کشف جام زرین توسط رابرت دایسون به شهرت جهانی رسید.

تپه باستانی حسنلو ساختاری گنبدی‌ شکل دارد و از فواصل دور به‌ خوبی دیده می‌شود.  قطر آن حدود ۲۵۰ تا ۲۸۵ متر است و ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف حدود ۲۰ تا ۲۵ متر تخمین زده شده است.

سطح تپه در بالاترین نقطه تقریباً مسطح است و همین ویژگی باعث شده معماری پیچیده‌ای همچون تالارهای ستون‌دار، برج‌ها و حیاط مرکزی بر فراز آن ساخته شود.

• دوران هاي سكونت در حسنلو :

به عقيده دكتر دايسون رئيس هيئت مشترك ايران و امريكا ، ده دوره متمايز سكونت در تپه حسنلو موجود است و از قديم به جديد يعني از دوره دهم شروع و به دوره يكم كه آخرين دوره است ختم ميشود.

دايسون تاريخ تقريبي سكونت در دوره دهم را به 6 هزار سال پيش از ميلاد مسيح نسبت مي دهد و دوره نهم و هشتم تا هفتم را بين 6 هزار و سه هزار پيش از ميلاد مي داند.

 از سه دوره دهم و نهم و هشتم اطلاعات زيادي نداريم و مدارك كافي نيز در دست نمي باشد و اميد مي رود با ادامه حفاري در تپه حسنلو نكات تاريك اين سه دوره كاملاً روشن گردد.

از دوره هفتم به بعد، مدارک بیشتری در دست داریم. دوره هفتم بین سال‌های ۳۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پیش از میلاد قرار دارد. مردمان این دوره از ابزار مفرغی استفاده می‌کردند.

دوره ششم سکونت نیز بین سال‌‌های ۲۵۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد قرار دارد.

در دوره پنجم سکونت، که حدود ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد است، ظروف سفالی خاکستری‌رنگ کشف شده‌اند. همچنین ساختمان‌های خشتی و گلی نیز به این دوره مربوط هستند.

• معماری عصر آهن در حسنلو :

قلعه حسنلو نمونه‌ای بارز از معماری عصر آهن در شمال غرب ایران است که با ویژگی‌های خاص خود از دیگر مناطق متمایز می‌شود. این قلعه با استفاده از پلان‌های گسترده، تالارها و ایوان‌های ستون‌دار و نیمکت‌های خشتی و سنگی کنار دیوارها بنا شده است.

از جمله ویژگی‌های معماری این دوره، بناهای دوطبقه، شکل‌گیری معماری حکومتی، مذهبی، نظامی و گسترش تزیینات معماری است. حفاری‌های دایسون اتاق‌های متعددی با تالارهای بزرگ در مرکز تپه و باروی قلعه نظامی این شهر را آشکار کرده است.

• حياط مركزي و بناهاي اطراف آن :

در مركز اين دژ حياط وسيعي به طول 29 و عرض 19 متر قرار گرفته است. البته طول و عرض حياط در همه سو يكسان نبوده و حياط تقريباً شكل چندضلعي نامنظمي پيدا كرده است ، بطوريكه در شمالی ‌ترين قسمت ، عرضش به 21 متر هم مي رسد.

در انتهاي جنوبي حياط مركزي مذبح يا قربانگاه قرار داشت و در انتهاي شمالي حياط چند ستون سنگي بلند به فاصله چند متر از يكديگر به ارتفاع سه متر يا بيشتر مانند لوحه سنگي يادبود به ديوار شمالي حياط نصب شده بود ولي روي هيچ‌كدام از آنها كتيبه‌اي ديده نميشد.

 در دو سوي شمالي و غربي حياط سكوهاي سنگي به ارتفاع تقريبي 60 تا 70 سانتيمتر و عرض 120 تا 230 سانتيمتر وجود داشت كه با سنگ‌هاي تخت مفروش بود.

• بناهاي شرقي حياط مركزي :

در جنوب شرقي حياط مركزي يك تالار وسيع با چند انبار وجود داشت. در اين تالار مقداري زيادي از خمره‌هاي بزرگ يافت شد. از همين تالار يك در به انبار ديگري كه خمره‌هاي زيادي در آنجا وجود راشت باز ميشد مورد استفاده اين خمره‌ها محققاُ معلوم نيست كه آيا براي ذخيره آب بوده يا شراب. ولي به سبب اينكه اين قلعه دژ نظامي بوده است احتمال ذخيره آب براي روزي كه مبادا دژ را محاصره كنند بيشتر است.

• بناهاي جنوبي حياط مركزي :

در جنوب حياط مركزي يك واحد بزرگ ساختماني كه شامل اتاقها و تالارهاي متعددي بود كشف گرديد.  از بناهاي مهم اين قسمت دومين تالار بزرگ ستوندار بود كه گويا به عنوان معبد پس از متروك شدن اولين و قديمي ترين تالار ستوندار شرقي ار آن استفاده شده است.

 اين تالار بزرگ داراي ابعاد 30/24 × 5/18 متر بوده است .  تعداد 8 ستون در وسط و ستونهاي ديگر در اطراف تالار در كنار ديوارها موجود بوده است.

• بناهاي غربي حياط مركزي :

بناهای غربی حیاط شامل یک درب بزرگ و یک راهروی بلند و باریک به سمت تالار ستون‌دار اصلی است.

در قسمت غربي حياط مركزي يك در ورودي بزرگ به اتاقهاي غربي حياط و تالارهاي بزرگش كه اتاقهاي متعددي داشتند باز مي شده است . تقريباُ بيش از 15 اتاق كوچك و بزرگ كه غالباُ بهم راه داشته ‌و با هم ارتباط دارند كشف شده است.

این تالار به ‌دلیل جنس یکپارچه سنگی ستون‌ها و نظم بیشتر در ساخت تالار، شباهت زیادی به بناهای دوره هخامنشیان دارد. در قسمت شمال‌شرقی، آتشگاهی قرار دارد و در مرکز تالار نیز به اجرای مراسم می‌پرداختند.

• بناهاي شمالي حياط مركزي :

در قسمت شمال حياط مركزي بناهاي ديگري وجود داشت كه در دو فصل اخير آنها را يكي پس از ديگري از زير خاك درآورده‌اند. اين اتاق ها كه فعلاً به 15 عدد مي رسند، احتمالاً محل نگهداري بانوان كاخ و شايد كنيزان و غلامان دژ بوده است و بيشتر اسكلتهاي انساني در اين محل پيدا شده است. تعداد زیادی جعبه‌های کوچک مخصوص نگهداری وسایل آرایش (مانند سرمه‌دان) در این اتاق‌ها یافت شده است.