بررسی غار باستانی ، تاریخی و دستکند کرفتو

غار کرفتو در استان کردستان، در یک رشته کوه آهکی در شمال دره‌ای عمیق و زیبا جای گرفته است و در اطراف آن پناهگاه‌ها، دخمه‌ها و حفره‌های متعددی دیده می‌شود.

غار کرفتو یکی از غارهای اسرارآمیز و شگفت‌انگیز ایران است و از بزرگ‌ترین غارهای باستانی کشور محسوب می‌شود.

در زمستان‌ها و هنگام سرما درون غار کرفتو گرم و در تابستان به ‌لحاظ کوران باد، داخل غار خنک است.

غار کَرَفتو غاری باستانی و اثری تاریخی در استان کردستان است که در صخره مرتفعی در شرق شهر سقز و شمال غرب شهرستان دیواندره قرار دارد و از نظر تقسیمات کشوری قبلا در حوزه سقز و در حال حاضر در حوزه شهرستان دیواندره قرار دارد.

• در مورد دلایل نامگذاری این غار بحث های مختلفی وجود دارد :

گفته می‌شود که احتمالا کرفتو ترکیبی از دو واژه «کرف» و «تو» است. واژه «کرف یا کرفت» در زبان پهلوی به معنی ثواب و در اوستا به معنی «ستایش» و واژه «تو» نیز در زبان‌های باستانی چون سومری و عیلامی به معنی خورشید و گرما است. در زبان کردی امروزی نیز برای گرما کلمه «تاو» و برای خورشید «هه‌تاو» به کار می‌برند؛ بنابراین اگر این ترکیب درست باشد، کرفتو به معنی ستایشگاه خورشید است و احتمال می‌رود این غار و قلعه یکی از معابد مهرپرستی در کردستان بوده است.

غار کرفتو در گذشته مأمن و پناهگاه مردم در هنگام حمله اقوام مختلف بوده است و به همین دلیل در میان مردمان محلی منطقه، با نام غار قلعه کرفتو یا «قه لای که رفتو» شناخته می‌شود.

برخی نیز معتقدند که واژه کرفتو در اصل «گرفتو» بوده است که در زبان کردی به معنی گرفته شده و فتح شده است. هرچند این غار دوره‌ای در اثر یورش و تهاجم آسیب‌دیده و پس از یک جنگ خونین فتح شده است، بسیاری بعید می‌دانند که نام محل در اثر این فتح و پیروزی باشد.

• مشخصات زمین شناسی غار کَرَفتو :

این غار، یک غار آهکی است که در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته‌ است . غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی است که در ادوار مختلف تغییرات و دگرگونی‌های عمده و دخل و تصرفات بسیار در آن به وجود آمده ‌است.

با توجه به تحقیقات به عمل آمده غار کرفتو در دوران مزوزوئیک در زیر آب بوده و در اواخر این دوره ارتفاعات آن از آب خارج شده است.

• دوران تاریخی غارکرفتو :

این غار در سال ۱۳۷۹ گمانه‌زنی شد و با بررسی‌های باستان‌شناختی در محوطه بیرون و داخل غار آثاری از دوران‌های مختلف به دست آمد.

آثار تاریخی موجود در این غار مربوط به سده ۳ هستند.

کشف تراشه‌های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرون غار می‌تواند نشانه‌ای از استفاده انسان در دوران پیش از تاریخ  و اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد از این غار باشد.

همچنین نمونه سفال‌ها و اشیای به دست آمده، ادامه سکونت انسان را در طول دوران تاریخی اشکانی و ساسانی و دوران اسلامی یعنی سده‌های ششم تا هشتم هجری را مسجل می‌سازد.

کتیبه‌ای یونانی بر سردر یکی از اتاق‌های طبقه سوم این غار وجود دارد که از این غار به عنوان معبد هراکلس یکی از خدایان یونان باستان نام برده ‌است .

این کتیبه‌ به خط یونانی نشان می‌دهد احتمالا کرفتو مدتی مورد سكونت سلوكیان بوده است كه پس از فتوحات مهرداد دوم اشكانی، رو به غرب در حال حركت بودند.

همین کتیبه باعث شده که غار کرفتو در میان غارهای تاریخی ایران جایگاهی ویژه پیدا کند. از نظر بسیاری از پژوهشگران، این نوشته نه‌ تنها اهمیت زبانی دارد، بلکه پیوندی زنده بین تمدن یونانی و فرهنگ ایرانی در دوره‌های تاریخی مختلف را نمایان می‌کند. کتیبه‌ای که امروز به یکی از جاذبه‌های منحصر‌به‌فرد غار بدل شده و گردشگران بسیاری را برای رمزگشایی و تماشای آن به این نقطه از کردستان می‌کشاند.

• بررسی معماری غار کرفتو :

غار چهار طبقه دارد و حجاران هنرمند، به زیبایی فضاهایی را در مدخل های غار تراشیده و اتاق‌ها، راهرو و دالانهای متعددی را به وجود آورده‌اند.

در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاق‌ها و راهروهای عبوری، سعی شده تا اتاق‌ها با هم مرتبط باشند. یعنی به راحتی از طبقه اول غار به طبقات بالاتر توسط اتاق ها و راهرو ها دسترسی خواهید داشت.

نورگیرهایی به سمت بیرون تعبیه شده‌اند .

همچنین پله های این غار از جنس سنگ ساخته شده اند.

ارتفاع سقف آن از یک تا ۱۲ متر متفاوت است .

این غار دارای تالارهایی با ارتفاع بالا، مسیرهای پرپیچ‌وخم، دالان‌ها و دهانه‌های متعددی است که به یکدیگر راه دارند و تاکنون کسی قادر به شناسایی تمامی این مسیرها و تهیه نقشه کامل از آن نبوده است.

تاکنون کسی نتوانسته تا انتهای راهروهای بخش طبیعی کرفتو پیش برود و تنها ۷۵۰ متر آن کشف شده است. این موضوع باعث شده غار کرفتو دیواندره نه تنها بزرگ‌ترین غار دست‌کند ایران باشد بلکه لقب طولانی‌ترین غار تاریخی ایران را نیز از آن خود کند.

زیباترین معماری غار، در طبقه سوم آن است. در این طبقه در تراشیدن و کندن اتاق‌ها دقت کافی به کار رفته است و سقف‌ها نیز به شیوه کمانی ایجاد شده‌اند. علاوه بر این، درگاه‌ها و پله‌های آستانه آن، پنجره‌ها و نورگیرهای اتاق‌ها از نظر تزیینات به کار رفته از اهمیت خاصی برخوردار هستند.

بخشی از اتاق‌ها نورگیر و پنجره دارند و در جلوی اتاق‌های طبقات مختلف، بالکن‌های سنگی طبیعی شکل گرفته است که نمایی فوق‌العاده زیبا به دره‌ها و کوه‌های اطراف دارد.

بالکن طبیعی زیبا و نرده چوبی در جلوی بیشتر اتاق‌های طبقه سوم و چهارم غار دیده می‌شود