آرامگاه های شاهان هخامنشی در نقش رستم

شاهان هخامنشی پس از داریوش بزرگ، آرامگاه‌هایشان را بر دیواره‌های کوه مهر در نقش رستم ساخته‌اند که به ترتیب زمانی، متعلق به داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم هستند.

آرامگاه های پادشاهان هخامنشی از سمت راست محوطه نقش رستم به شرح زیر هستند:

-    آرامگاه خشایار شاه ( ۴۴۵- ۴۸۶ ق.م)

-    آرامگاه داریوش بزرگ (۴۸۶- ۵۲۲ ق.م)

-    آرامگاه اردشیر اول (۴۲۴- ۴۶۵ ق.م)

-    آرامگاه داریوش دوم (۴۰۵- ۴۲۴ ق.م)

• ارامگاه های نقش رستم حاصل نواوری داریوش :

با آنکه روش سنگ‌تراشی سازندگان بنا برگرفته از تمدن اورارتویی است، پیکره و گستره نمای بیرونی آرامگاه‌های هخامنشی و ویژگی‌های درونی آن‌ها، حاصل نوآوری و خلاقیت داریوش بزرگ بوده و هیچ نمونه همانندی برای آن در خاور نزدیک، مصر، یا یونان پیدا نشده است. تنها چند گور صخره‌ای در شمال غربی ایران و کردستان عراق یافت شده که مدت‌ها به عنوان گور مادی و الگوی کار داریوش پنداشته می‌شد اما اینک روشن شده است که این آرامگاه‌ها، برگرفته از آرامگاه داریوش بوده‌اند .

داریوش و جانشینانش آرامگاه‌های در سنگ کنده‌شده فراهم می‌آوردند و پس از آن‌ها، در دوره‌های آینده نیز این روش کمابیش به صورت‌های گوناگون رواج پیدا کرد و تا زمان آل بویه (سده دهم میلادی) ادامه یافت، چنان‌که آرامگاه‌های پادشاهان آل بویه در کوه‌های اطراف ری، نزدیک تهران هم از این دست آرامگاه‌های در سنگ درآورده شده‌اند .

ریچارد فرای می‌نویسد که این آرامگاه‌ها باید در دل سنگ‌های کوه ساخته می‌شدند تا از آلوده‌ شدن خاک زمین بر اثر برخورد با جسد انسان جلوگیری شود.

• 1-آرامگاه داریوش بزرگ :

آرامگاه داریوش بزرگ در بلندای ۲۶ متری از تراز زمین جای گرفته است و سنگ‌نبشته‌ای در این مزار، تعلق گورگاه را به داریوش یکم ثابت می‌کند.

شکل ظاهری ورودی این آرامگاه به ‌شکل صلیب است، اما از آنجا که این علامت در دوره هخامنشیان هیچ معنایی نداشته است، تصور می‌شود که شکل آرامگاه نشان یا علامت خاصی نیست و تنها جنبه تزیینی دارد.

در راس بالایی صلیب، تصویری از آیین پادشاهی حک کرده‌اند که در آن شاه با کمان، انسان بالدار، آتشدان، تخت و حلقه شاهی و به احتمال زیاد نمایی از کاخ تچر (کاخ داریوش شاه) به چشم می‌خورند.

نمای بیرونی آرامگاه که در صخره‌ای به بلندای ۶۰ متر کنده شده ، همانند چلیپایی است با بلندای ۲۲ متر که پهنای هر یک از بازوان آن، 9 و 10 متر است.

در بخش بالایی آرامگاه، داریوش بر اورنگی که 28 نفر از مردم سرزمین‌های گوناگون بر دوش دارند، ایستاده و نماد فروهر بر فراز او و آتشدان شاهی در برابرش کنده‌کاری شده‌اند.

آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم، دارای سه اتاقک است.  هر کدام از اتاقک‌ها دارای 3 گور سنگی است که در کنار یک‌دیگر قرار گرفته‌اند.  شواهد نشان‌ می‌دهد که این 9 گور، متعلق به داریوش و هشت نفر از نزدیکان وی است ، اما هویت هیچ‌کدام از گورها به ‌طور قطعی مشخص نیست و اکثرا بر پایه حدس و گمان است. در اتاقک روبه‌روی ورودی آرامگاه، یکی از گورها سرپوشی محدبی و ظاهری نسبتا ظریف‌تر از بقیه دارد که با توجه به تفاوت ظاهری قبر، احتمال می‌رود این گور متعلق به داریوش باشد.

• 2- آرامگاه خشایارشا :

آرامگاه خشایارشا در فاصله ۱۰۰ متری شرق و شمال‌ شرقی آرامگاه داریوش بزرگ و به شکل صلیب تراشیده شده است.

در بخش بالایی صلیب، تصاویری از فروهر، ماه و آتش شاهی در آتشدان کنده‌کاری شده است.

 در پایین آن، خشایارشا در حالی که دستش را به سوی فروهر و آتشدانی که رو به‌ رویش قرار دارد دراز کرده، به تصویر کشیده شده است.

در زیر پای شاه، اورنگی قرار دارد که مردم سرزمین‌های گوناگون آن را بر دوش گرفته‌اند. این ‌ها شامل مردمانی از شرقی‌ترین بخش‌های قلمرو پادشاهی در هند و سغد تا غربی‌ترین آن‌ها در مصر و لیبی می‌شوند

نگاره‌هایی از فرکیانی، هلال گوی دار، آتشدان آتش‌دار و نقش پادشاه در بالای این مقبره به چشم می‌خورند؛ اما در اطراف قبر خشایارشا کتیبه‌ای وجود ندارد. گرچه قسمت‌هایی از نقش‌برجسته آرامگاه خشایارشا خراب شده‌اند؛ اما جزئیات آن از نگاره آرامگاه داریوش اول سالم‌تر است.

این آرامگاه در نقش رستم اولین مقبره از سمت راست است و دلیل انتساب آن به خشایارشا را برجستگی‌های خاص معماری در آن، شباهت زیاد به آرامگاه داریوش و شکل حفاری آن می‌دانند.

• 3- آرامگاه اردشیر یکم :

آرامگاه اردشیر یکم در فاصله ۳۷ متری سمت چپ آرامگاه داریوش بزرگ و به شکل صلیبی به ارتفاع ۲۲ متر، تراشیده شده است.

ویژگی‌ها و نمای عمومی آرامگاه، همچون آرامگاه داریوش و خشایارشا است ، اما درون آرامگاه به تقلید از آرامگاه داریوش کنده شده و سه اتاقک دارد، اما تفاوت‌های عمده‌ای آشکار است .

بی‌دقتی و عدم مهارت سنگ‌تراشان چنان بوده که دهلیز به صورت مستطیلی بی‌قواره و کم‌ارتفاع درآمده است و به هیچ وجه موازی با جبهه آرامگاه نیست، بلکه گوشه جنوب شرقی‌اش تنها چند سانتیمتر با دیوار جبهه فاصله دارد، در حالی که گوشه شمال غربی‌اش بسیار در کوه پیش رفته است. اتاقک‌ها را هم بدون دقت و کمی کج و ناراست ساخته‌اند و در هرکدام تنها یک گور کنده‌اند.

در بخش بالایی چلیپا، نماد فروهر و ماه، نقش شده و در پایین آن اردشیر یکم در حالی که دستش را به سوی فروهر و آتشدانی که روبه‌رویش قرار دارد دراز کرده، حکاکی شده است. در زیرپای شاه اورنگی که مردم سرزمین‌های گوناگون بر دوش دارند، قرار دارد.

• 4- آرامگاه داریوش دوم :

آرامگاه داریوش دوم در فاصله ۳۳ متری سمت جنوب ‌غربی آرامگاه اردشیر یکم و به شکل صلیب کنده شده و نمای عمومی آن، همچون دیگر آرامگاه‌های نقش رستم است.

آرامگاه داریوش دوم دقیقاً روبه‌روی بنای موسوم به کعبه زرتشت قرار دارد که ۴۵ متر دورتر از آن برپای است اما این موقعیت از روی عمد انتخاب نشده بوده، زیرا فاصله میان آرامگاه داریوش بزرگ و آرامگاه اردشیر یکم ۳۷ متر است و همین فاصله در انتخاب آرامگاه بعدی نیز رعایت شده است، در نتیجه قرار گرفتن بنای کعبه زرتشت در جلوی آرامگاه، عمدی نبوده است .

ظاهر صلیبی با طرح سنگ‌تراشی یکسان (تصویر شاهنشاه، آتشدان، فروهر و اورنگ) با سه آرامگاه دیگر، از جمله ویژگی‌های آرامگاه داریوش دوم به ‌شمار می‌رود.

درون آرامگاه تقریباً شبیه آرامگاه اردشیر یکم است . دهلیز بدون دقت و با محور کج (ناموازی با نمای آرامگاه) کنده شده و تقریباً حالت مثلثی دارد، که قاعده‌اش ۱۰٫۸۰ متر طول دارد و پهنایش در مرکز ۲٫۵۰ و در گوشه راست ۱٫۳۷ متر و در گوشه چپ ۱٫۴۰ متر می ‌باشند؛ ارتفاع دهلیز به ۲٫۸۰ متر می‌رسد.

• توجه :

این پاورپوینت بخشی از یک پاورپوینت جامع تر در مورد معرفی کل اثار موجود در نقش رستم می باشد . اگر به اطلاعات بیشتر در مورد این اثار نیاز دارید ، برای تهیه پاورپوینت 161 اسلایدی " بررسی اثار ایلامی ، هخامنشی و ساسانی نقش رستم " اینجا را کلیک نمائید .