آرامگاه خیام در نیشابور

آرامگاه خیام در باغی واقع در بلوار خیام، خیابان عرفان، در جنوب‌ شرقی شهر نیشابور قرار دارد و در نزدیکی مراکز مهمی مانند افلاک‌نمای خیام، موزه خیام و امامزاده محمد محروق (ع) واقع است.

بنای جادویی آرامگاه خیام کار معمار زبر دستی به نام استاد هوشنگ سیحون است و نمونه برجسته معماری نوین ایرانی است .

• تاریخچه کلی ساخت ارامگاه :

در مرداد 1335 انجمن آثار ملی به هوشنگ سیحون نامه ای نوشت.

در اسفندماه  1337 طرح و نقشه های کامل مورد تایید انجمن قرار گرفت.

شرکت ساختمانی کا.ژ.ت در 1337 خورشیدی اجرای کار را بر عهده گرفت و در سال 1338 خورشیدی، ساخت آرامگاه شروع شد.

در سال 1341 خورشیدی، پس از سه سال کار مداوم کار ساختمان آرامگاه، به پایان رسید.

• مشخصات معماری و ساخت مقبره خیام :

سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری ست به جهان بی نهایت پر از معانی خیام

مقبره خيام از لحاظ معماری و ساخت يکی از مهم ترين ساختمان های ساخته شده در زمان خود است ، که عمدتاً از سنگ مرمر سفید ساخته شده است .

مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و طول گوربنا ۱۸ متر است که پیراموش درختان کاج‌اند.

ارتفاع مقبره 22 متر است ، چشم‌ها را به سوی خود خیره می‌کند و نمادی از جایگاه رفیع خیام به شمار می‌رود.

استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است.

این گوربنا، آمیزه‌ای هنر معماری مدرن و کهن ایرانی است که طراحش هوشنگ سیحون بود.

• ساخت آرامگاه بر پایه شخصیت علمی خیام :

حکیم بن ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیامی مشهور به خیام ، فیلسوف، ریاضی دان، منجم، شاعر و یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی واز مفاخر ملی ایران است.

خيام در واقع سه شخصيت دارد : رياضی دان است- منجم و شاعر که بايد هر سه شخصيت در بنا نشان داده می شد .

دايره کف به ده قسمت تقسيم شد به طوری که برج يادبود بر 10 پايه مستقر باشد. عدد 10 اولين عدد دو رقمی رياضی است و پايه اصلی بسياری از اعداد است.

از هر يک از پايه ها دو تيغه مورب به طرف بالا حرکت می کند به ترتيبی که با تقاطع اين تيغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته می شود و چون تيغه ها مورب اند خطوط افقی آنها بايد ناظر به محور عمودی برج باشد . پس تيغه ها به صورت مارپيچ شکل به طرف بالا حرکت می کنند تا با هم  تلاقی کنند و از طرف ديگر سر در بياورند که خود يک شکل پيچيده رياضی و هندسی است. اين شکل با عدد 10 هر دو سمبل دانش رياضی خيام است.

بر خورد تيغه ها با يکديگر فضاهای پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره های درهمی را به وجود می آورند که از لابلای آنها آسمان آبی نيشابور پيدا است و به تدريج به طرف نوک گنبد ستاره ها کوچکتر می شوند تا درآخر يک ستاره پنج پر آنها را کامل ميکند. اين ستاره ها و آسمان اشاره به شخصيت نجومی خيام دارد .

برخورد تیغه ها با هم ده لوزی بزرگ می سازند که باید با کاشی کاری پر شوند. بهترین تزیین خود رباعیات خیام بود که به صورت خط شکسته و در هم به روش سیاه مشق های خطاطان بزرگی مانند میر عماد و بعضی استادان شکسته نویس با کاشی به صورت نقوش انتزاعی سرتاسر لوزی ها را پر کند .

 به تقاضای انجمن آثار ملی شادروان استاد جلال همایی بیست رباعی به این منظور انتخاب کردند و استاد مرتضی عبدالرسولی زیبا نویسی ها را انجام دادند که با کاشی معرق آماده و به شکل کتیبه های تزیینی به ارتفاع حدود 14 متر داخل لوزی ها نصب شد.  در تاریخ معماری ایران اولین بار بود که خط شکسته در تزیینات بنا به کار رفت.

 از داخل نیز قسمت های پر از جمله همین لوزی ها با نقش گل و برگ و پیچک باز هم با کاشی معرق تزیین شدند و تماما اشاره به شخصیت شاعری خیام است.