باغ فردوس ؛ مطالعات تاریخی ، معماری ، آسیب شناسی و طرح مرمت

• نام و شهرت اثر : عمارت باغ فردوس
• موقعیت : خیابان ولیعصر – نرسیده به میدان تجریش
• تاریخ بنیان : 1264 – 1250 ه-ق
• بانی : محمد شاه قاجار
• ناظر : حاجی میرزا آقاسی
• مساحت عرصه : 12000 مترمربع
• مساحت اعیانی : 2445 مترمربع
• عملکرد اولیه : باغ و عمارت ییلاقی

عمارت باغ فردوس یکی از ارزشمندترین و قدیمی ترین خانه هایی است که از زمان حکومت قاجار تا به امروز در بخش شمیرانات تهران باقی مانده است. قدمت باغ فردوس به سال ها پیش در زمان قاجاریان باز می گردد، طبق اسناد موجود در حدود سال های 1250 تا 1264، محمد شاه قاجار دستور داد تا این باغ با دو عمارت ساخته شود.

عمارت باغ فردوس با مساحت 1000 متر مربع در باغی به مساحت 20 هزار متر مربع بنا ، ساخته شده است.

عمارت باغ فردوس  به سبک معماری قاجاریه در 2 طبقه و یک زیرزمین و معروف به گوش فیل ساخته شده است.

شیب زمین باغ فردوس از شمال غربی به سمت جنوب شرقی می باشد. تندی شیب زمین در حدی است که کف طبقه اول عمارت با بخش جنوبی باغ و قسمت شمالی باغ با بالاترین سطح از عمارت، هم سطح است. به همین علت، طراحی زمین های بخش جنوبی به شکل هفت سطح مطبق سنگ چین است که استخرها و تعدادی فواره روی آنها قرار گرفته و هرچه از فاصله دورتری از استخرها قرار بگیرید، بزرگتر دیده می شوند.

این باغ بنابر متون مستند شامل دو باغ بیرونی اندرونی بوده است.

باغ بیرونی همان باغی است که مورد بحث قرار گرفته و عمارت کنونی نیز در این باغ قرار داشته است.

اما باغ درونی آن طور که گفته می شود، در سمت جنوب غربی قرار داشته و احتمالا هم دوره باغ فردوس است.

استخرها به نسبت وسعت زمین و فاصله از عمارت بزرگ و بزرگ تر می شد و جهش فواره ها از ایوان طبقه دوم منظری بس دلگشا داشت.

تخریب استخرهای باغ در این زمان ممکن است به دلیل توجه به امتداد خیابان های موجود باغ وخیابان هایی که می توان گمان برد که زمانی جزئی از محدوده باغ بوده اند.

از ابتدای برپایی باغ فردوس تاکنون بناهای متعددی در این باغ ساخته شده است. اولین عمارت این باغ، بنابر دست نوشته های دوست علی خان معیرالممالک، عمارتی دوطبقه بوده که در زمان محمدشاه قاجار توسط حسین علیخان معیرالممالک و به سبک فیلگو بنا نهاده شد. این بنا که در شمال باغ قرار داشت پس از ساخته شدن عمارت دوم توسط دوست علی خان نظام الدوله متروک ماند و به مرور تخریب شد.

عمارت دوم که بنای اصلی باغ محسوب می شده است، همان بنایی است که تاکنون باقی مانده است واکنون به عنوان موزه سینما استفاده می شود .از چگونگی این عمارت در زمان شکوه آن اطلاعات دقیقی در دست نیست. ستوده عمارت اصلی باغ را ساخته دست استادان اصفهانی و یزدی می داند.

مصالح به کار رفته در عمارت باغ فردوس، عموما از فراورده هایی می باشد که در دوره قاجار استفاده شده است.  این مصالح عبارتند از: سنگ، آجر، چوب، گچ، آهک، شفته آهکی، کاهگل، شیشه، کاشی و فلزات

طرح مرمت اضطراری عمارت باغ فردوس ، شامل قسمتهای زیر می باشد :

• طرح استحکام بخشی محوطه
• طرح مرمت فضای داخلی
• طرح مرمت خرپا
• ساماندهی و طراحی تاسیسات
• طراحی مناسب آبچکان

عملیات گسترده و طرح جامع یا کامل با توجه به بافت شهری و با در نظر گرفتن عوامل تاریخی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و .... که با دید کلان به مسئله مرمت نگاه دارد ، مرمت جامع نامیده می شود . برنامه های مرمتی که برای طرح مرمت جامع عمارت باغ فردوس در نظر گرفته شده است عبارتند از :

• احیای باغ اصلی
• ارائه طرح محوطه سازی
• ساماندهی پوسته نما

طرح مرمت استحفاظی عمارت باغ فردوس شامل قسمت های زیر می باشد :

• تقویت سقف اتاق ها
• مرمت و تثبیت تزئینات و مقرنس ها
• مرمت در و پنجره و ارسی ها
• مرمت کف