مرمت مدرسه هدایت ارومیه

مدرسه‌ی هدایت یکی از بناهای تاریخی شهر ارومیه در استان آذربایجان غربی است که به اواخر دوره‌ی قاجار تعلق دارد، بنایی با معماری بسیار زیبا و تزئینات تماشایی که آن را به یکی از جاذبه‌های مهم و پرطرفدار ارومیه تبدیل کرده‌اند.

مدرسه‌ی هدایت در طول دوران حیاتش کاربری‌های مختلفی داشته است از مدرسه و دانشگاه گرفته تا خانه و نمایشگاه .

مدرسه هدایت نه تنها به‌عنوان یک مرکز آموزشی قدیمی شناخته می‌شود، بلکه به ‌عنوان یک اثر تاریخی و معماری ارزشمند در ارومیه نیز مطرح است. ساختمان اولیه این مدرسه که در ابتدا خانه‌ای متعلق به یکی از بزرگان ایل قاجار بود، بعدها به مدرسه تبدیل شد و امروز به عنوان یک نماد از تحولات آموزشی و فرهنگی ارومیه در دوران قاجار شناخته می‌شود.

مدرسه قديمي هدايت در بافت متراكم و مسكوني و در ضلع غربي خيابان امام كوچه مهر ، اميرنظمي سابق احداث شده است .

موقعیت جغرافیایی مدرسه هدایت در مرکز شهر ارومیه ، باعث شده که مدرسه هدایت به ‌عنوان یکی از نقاط مهم تاریخی و فرهنگی ارومیه شناخته شود. دسترسی آسان به این مدرسه، در کنار موقعیت استراتژیک آن در یکی از محله‌های مرکزی ارومیه، این مکان را به ‌عنوان یک مرکز آموزشی و فرهنگی برجسته تبدیل کرده است.

مدرسه هدایت   در سال 1303ه.ق توسط شهريارخان اعزاز الدوله احداث و بعد از 5 سال به اتمام رسيده است .

با توجه به نوع مصالح و فرم معماري و تاريخ احداث آن که به سال 1303 مي باشد ، قدمت آن به اواخر دوره قاجار مي رسد .

اين بنا شاهد رويدادهاي تاريخي مختلفي بوده است. از جمله تجمع فرانسوي ها درجنگ جهاني اول ، فجايع جيلولوق و محمل تجمع مسيحيان در اروميه و...

• قسمت های مختلف بنا :

مدرسه هدایت شامل دو حياط بيروني ، اندروني و هشت واحد مسکوني بوده است .

هسته مرکزي بافت آن را شاه نشين نسبتا ً بزرگي که مشرف به حياط اندروني است تشکيل مي دهد.

حياط هاي مدرسه به فرم چهارگوش با ديوار كشي آجري و پايه هاي سنگي و آجري با طاق نماهايي از آجر لعابدار فيروزه اي آرايش يافته است.

• تزئینات :

دليل خاص بودن معماري مدرسه هدایت ،  استفاده‎ي وسيع از كاشي و تزئينات رنگي در خانه است كاري كه معمولاً در مساجد يا بناهاي عمومي به چشم مي‎خورد .

از عوامل تزئيني بنا، سردرهاي ورودي با طاق هاي قوسي و ستون ها، آجرهاي لعاب دار ،کاشي هاي هفت رنگ همراه با ارسي و تزئينات با شيشه‌هاي رنگي مي‌باشد.

حجم زياد اورسي با پيچيدگي در خور تحسين با وجود اقليم سرد اروميه از ديگر ويژگي‎هاي اين بنا است كه معمار در حالي كه مسئله‎ي انرژي را با دو جداره كردن اورسي حل كرده است ، با فضاهايي بسيار روشن و با چشم انداز عالي به حياط‎هاي متعدد بنا دست پيدا كرده است .

اين در حالي است كه با وجود شباهت الگوها و روابط فضايي اين بنا با معماري تبريز، نزديك ترين شهر مهم و صاحب سبك معماري، فضاهاي معماري تبريز ارتباط ضعيف‎تري با فضاي باز حياط دارند.

• قرینه سازی در مدرسه هدایت :

یکی از مهم‌ترین نکات در معماری مدرسه‌ی هدایت اصل قرینه سازی می‌باشد که در چندین قسمت از این بنا رعایت شده، به عنوان مثال سردرهای ورودی که طاق‌های هلالی شکل دارند، اتاق‌های دو طرف ایوان و در ادامه‌ی آن‌ها راهروهایی قرینه به سمت بالا همگی از اصل قرینه سازی پیروی می‌کنند.

• اهمیت مرمت :

اگر چه ويژگي‎هاي برشمرده در مورد بناهاي اروميه و اينكه مدرسه‎ي هدايت از آخرين ابنيه مسكوني تاريخي باقي مانده در اروميه مي‎باشد ، انگيزه‎ي كافي براي مرمت و نگهداري اين بنا را فراهم مي‎آورد ، اما استقرار اين بنا در كنار مسجد منار از زيباترين مساجد محله‎اي شهر اروميه و مجاورت با ميدانچه‎اي از محله‎ي هندوها ارزش مضاعفي را براي بنا به وجود اورده و بر اهميت مرمت آن مي‎افزايد.

اين بنا در حدود 130 سال پيش توسط اعراز الدوله از نزديكان شاه قاجار ساخته مي‎شود . در آخرين سال‎هاي حكومت قاجار اين بنا به هاشم اف ديلمقاني از تجار سرشناس شهر به هزار تومان كه رقم بسيار بالايي بوده فروخته مي‎شود . پس از فوت آقاي هاشم اف بخش‎هايي از بنا توسط وراث به فروش رسيده و تخريب مي‎گردد . قسمن شاه نشين و احداثات حاشيه‎ي غربي حياط شمالي توسط آقاي صحت خريداري شده و با تغييراتي به مدرسه  تبديل مي‎شود .

در سال 1365 اين بنا متروك شده و در بمباران‎هاي سال‎هاي جنگ متحمل آسيب‎هاي فراواني شده است.

در سال 1378 اين بنا توسط مسكن و شهرسازي استان خريداري شده و قرارداد مطالعات مرمتي و اجراي آن با معمار فرامرز پارسی منعقد شده و قرار شد تا اين بنا به منظور بهره برداري دانشكده شهرسازي اروميه مورد مرمت قرار گيرد.

• آسیب ها :

مهم‎ترين آسيب فضايي به مجموعه، تخريب بخش‎هاي وسيعي از بنا مي‎باشد ، چنانكه بخش باقي مانده كمتر از نيم مساحت واقعي بنا مي‎باشد . از سويي ساختن بنايي جديد در كنار مجموعه به عنوان كلاس و خراب كردن ديوار حياط شمالي به عنوان ايجاد ورودي و حذف و كور كردن ورودي اصلي بنا از جمله اسيب هاي فضايي بنا به حساب مي‎آيد.

• طرح احیاء به عنوان دانشکده شهرسازی ارومیه :

در حالي كه پروژه مراحل مطالعات تاريخي وضع موجود و آسيب‎شناسي را پشت سر مي‎گذاشت ، طرح احياي مدرسه‎ي هدايت نيز در دستور كار قرار گرفت و با عنوان دانشكده‎ي شهر سازي اروميه اين طرح تهيه شد . به همين دليل از يك سو به نيازهاي دانشكده توجه شده و از سوي ديگر استعدادهاي فضايي بنا مورد توجه قرار گرفت.‎

يكي از ويژگي هاي بناهايي با الگوي ايوان دو ستونه ، دو محور حركتي در دو گوشه‎ي بنا مي‎‎باشد . فضاي مركزي كه شاه نشين ناميده مي‎شود ، موجب مي‎شود تا ارتباط عرضي در بنا از بين برود. بنا به اين ويژگي ساختمان در قسمت اصلي به سه بخش تقسيم مي‎شود كه دو قسمت كناري علاوه بر ارتباط با فضاي بيروني ، ارتباطي عمودي را نيز مي‎توانند شكل دهند. به هميمن دليل حوزه‎هاي عملكردي در اين سه بخش و به صورت عمودي در نظر گرفته شد.

حوزه‎ي آموزشي و كمك آموزشي در دو بخش مركزي و شرقي قسمت اصلي قرار گرفته و حوزه‎ي اداري دو بخش غربي همين قسمت و بال غربي حياط شمالي قرار داده شد . طبقه‎ي هم‎كف نيز به حوزه‎ي آموزشي و در قسمت زيرزمين حوزه‎ي خدماتي استقرار يافت. سرويس هاي بهداشتي نيز در ساختمان موجود و غير تاريخي در پشت بال غربي استقرار يافت.

مدرسه هدایت ارومیه یکی از نمادهای تاریخی، فرهنگی و معماری دوران قاجار است که همچنان از اهمیت زیادی برخوردار است. این مدرسه به‌عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی، در تغییرات اجتماعی و آموزشی منطقه ارومیه تاثیر زیادی گذاشته است. معماری خاص، تزئینات زیبا و فضای آموزشی مناسب این مدرسه، آن را به یکی از آثار برجسته در تاریخ آموزش ایران تبدیل کرده است. امروزه، مدرسه هدایت نه تنها به‌عنوان یک اثر تاریخی مهم، بلکه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری ارومیه نیز شناخته می‌شود و به‌عنوان گنجینه‌ای فرهنگی مورد توجه بازدیدکنندگان و محققان قرار دارد.‎