شهر ها و شهرکهای جدید

فصل اول : پیدایش و سیر تحول شهرهای جدید

•  تعاریف و مفاهیم
•  سابقه شهرهای جدید
•  شهر و نظریه های اجتماعی
•  نظریه توسعه پایدار
•  نظریه توسعه پایدار شهری
•  نظریه باغشهرها
•  نظریه شهرک های اقماری
•  طرح حومه نشینی
•  نظریه واحدهای همسایگی
•  نظریه هایی در باب شهرهای جدید
•  شهرهای جدید و طرح ریزی نوین
•  روند شهرهای جدید
•  نتیجه گیری

فصل دوم :

• شهرهای جدید مستقل
• شهرهای جدید اقماری
• شهرهای جدید پیوسته
• شهرهای موازی
• واحد توسعه
• شهرهای جدید سرریز پذیر
• پایتختهای جدید
• شهرهای جدید صنعتی

فصل سوم :

• کشورهای اروپایی
• کشورهای اسکاندیناوی
• کشورهای امریکایی
• کشورهای سوسیالیستی
• کشورهای آسیایی
• کشورهای افریقایی
• نتیجه گیری

فصل چهارم :

• تحولات شهر و شهرنشینی در ایران
• انباشتگی جمعیت در شهرهای بزرگ
• تحولات برنامه ریزی طرحهای شهری و ناحیه ای در ایران
• سابقه ی ایجاد شهرهای جدید در ایران
• دلایل ایجاد شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی
• بررسی مسائل مربوط به شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی
• اهداف عمده شهرهای جدید پس از انقلاب اسلامی
• نتیجه گیری

فصل پنجم :

• برنامه ریزی شهرهای جدید
• کلیات مراحل برنامه ریزی
• مطالعات آمایش سرزمین
• طرح ریزی کالبدی
• مطالعات ناحیه شهری
• مطالعات مکان یابی
• مطالعات طرح توسعه و عمران
• مطالعات و تهیه طرح تفصیلی
• شرکت عمران شهر جدید
• شاخصهای اجتماعی – اقتصادی
• شاخصهای سیاسی
• چهارچوب برنامه ریزی شهرهای جدید

فصل ششم :

• الگوی طبقه بندی شهرهای جدید در ایران
• شهرهای جدید تهران
• شهر جدید پردیس

نمونه ای ازمطالب قرارگرفته درداخل این پاورپوینت:

• شهر و نظریه های اجتماعی:

تحولات اقتصادی – اجتماعی قرون هیجدهم و نوزدهم ، کلانشهرها ، شهر – ناحیه ها و مجتمع های عظیم را به وجود آورد. در این زمان با گسترش شاهراهها، اختراع ها، تمرکز صنایع، مهاجرت های روستایی، تراکم جمعیت و آلودگی، دگرگونی های اساسی در ساختار و بافت شهرها به وجود آمد، بدین ترتیب نظمی که در دوره های پیش حاکم بود از بین رفت و عملکرد شهر دگرگون و انقلاب صنعتی بر شهر مسلط شد.

در این زمان و همچنین پس از قرن بیستم نظریه های متعدد شهری و طرحها و الگوهای مختلفی برای ساماندهی فضایی شهرها به خصوص شهرهای بزرگ ارائه می شود تمام این نظریه ها بر بی نظمی و آشفتگی شهر صنعتی تأکید و نوعی آمایش شهر صنعتی را پیشنهاد می کنند. از جمله این نظریه ها و مکاتب، می توان به مکاتب آرمان گرایی و اصلاح گرایی در پیش از قرن بیستم و مکاتب فرهنگ گرایی، شیکاگو، طبیعت گرایی ، فن گرایی و فلسفه گرایی در قرن بیستم اشاره کرد.

• مکتب مدرنیسم :

مکتب مدرنیسم در اوایل قرن بیستم به وجود آ‌مد. تونی گارنیر، والتر گروپیوس، لوکوربوزیه، استروملین، میس وان درروهه، الوار آلتو و اود از بزرگان این مکتب هستند. این مکتب بر به کارگیری هنرهای تجسمی و معماری یا هنر و فن استوار است. بدین ترتیب این گروه، «مکتب مدرنیسم» را به وجود آوردند. این مکتب به شهر حول محور مدرنیسم و قطع با گذشته و تاریخ و زمان نگاه می کند و فقط و فقط به مسائل معماری می پردازد.

انسان در این مکتب عنصری بیولوژیک و دارای عملکردهای «سکونت، کار، رفت و آمد و اوقات فراغت» در یک ناحیه خاص است. آنان الگوهای «شهر – پارک» «شهر – شیئی» «شهر – عمودی» «عملکرد گرایی» و «تولید انبوه» را در شهر ابراز می دارند. این گروه معتقدند زمین باید از هر کاربری آزاد شود و شهر در فضای سبز به شکل عمودی ایجاد شود. در این مکتب به روابط اجتماعی در مقوله اوقات فراغت نگریسته می شود.

• مکتب فرامدرنیسم

برنامه ریزان شهری نخستین کسانی بودند که مکتب مدرنیسم را مورد انتقاد قرار دارند. آنان در رویارویی با چهارچوب نظری مدرنیسم (مسکن، کار، رفت و آمد و اوقات فراغت)، مطالعات شهری را مطرح و شهرها را در قالب مفاهیمی چون خوشه های شهری، جابه جایی جمعیت و مسکن بررسی کردند. به دنبال این انتقادها، وان آیک نیز با طرح مباحث مردم شناسی و طراحی شهری و معماری از این مکتب به دلیل یکنواختی و بی هویتی کالبدی آن انتقاد کرد.

در طرحهای دیگر این گروه، بر توپوگرافی و احیای بافتهای موجود شهرها تأکیدی خاص شده است. بزرگترین نقاد مکتب مدرنیسم چارلز جنکس است.

جنکس، مدرنیسم را به دلیل تک ظرفیتی و تهی بودن از سطوح معنایی یا مفاهیم ماورای طبیعی سرزنش می کرد. وی به جای مدرنیسم، ترکیبی از عناصر جدید و سنتی را با مفاهیم هنر بومی و هنر متعالی در ساخت و سازهای شهر پیشنهاد می کند.

نوخردگرایان و بخصوص برادران کرایر در دهه های 1960 و 1970 از مکتب مدرنیسم به دلیل نابودی بافت تاریخی

شهرهای اروپایی انتقاد می کردند. این جنبش برای حفاظت کالبدی و اجتماعی مراکز تاریخی شهرها، استفاده از فضای شهرها را مهمترین عنصر سازمان دهنده آن ها می داند و برای رسیدن به این هدف تأکید بر مطالعات ریخت شناسی و گونه شناسی را در طراحی بازسازی سنتی خیابانها، میدانها و محلات پیشنهاد می کند.

در حقیقت واژه پست مدرن در دهه های 1950 و 1960 برای مشخص کردن گرایشهای ادبی جدید به کار می رفت. این مکتب کوشید خود را از آثار ادبی دوره جدید متمایز سازد.

در دهه 1970 پست مدرن به شعاری با بار عاطفی و لحن سیاسی صریح بدل شد و پیروان آن در دو جبهه از این واژه استفاده کردند. در یک طرف نومحافظه کاران بودند که می خواستند خود را از شر محتویات به اصطلاح مخرب «فرهنگ بیگانه و متخاصم» برهانند و به سنتهای بازیافته رو آورند و در طرف دیگر برخی از منتقدان رشد اقتصادی بودند که در نظر ایشان ساختمان نوین معماری مدرن، مظهر نابودی و برخاسته از مدرنیزاسیون (نوگرایی) بود.

• سابقه شهرهای جدید:

اگر منظور از طراحی شهرهای جدید را ایجاد نظامی از پیش فکر شده برای نحوه استقرار کاربریهای شهری و نحوه ارتباط بین آنها و در کل مجموعه و نیز نحوه ارتباط این نظام در چهارچوبهای وسیعتر ناحیه ای و ملی فرض کنیم، این امر سابقه ای طولانی دارد. به طور کلی شهرهای جدید در بیشتر دوره های تاریخی، بویژه از زمانی که شهرنشینی شروع شد، در اقصی نقاط دنیا طراحی و احداث شده اند. احداث این شهرها در مواردی به مثابه برنامه ای برای تحقق بخشی از سیاست حکومتها بوده است.

که در این زمینه می توان از شهرهای جدید بابلی و آشوری در بین النهرین، موهنجودارو در ایندوس، کاهن در مصر، میلیتوس، اولین توس و پرینس در یونان و تعدادی مراکز شهرهای جدید در افریقا نام برد.

تا اواسط قرن حاضر معیار اصلی طراحی شهرهای جدید، اندازه معین تمام عناصر شهری آن بوده است. از اواسط قرن حاضر در طراحی شهرهای جدید تجدیدنظری اساسی شده است که هدف مناسبی برای فعالیتهای متنوع افراد و توانایی رشد و تحول پذیری آنان بوده است، بدین ترتیب–

شهرهای جدید امروزی با گذشته اختلاف دارد، چون امروز شهرهای جدید ابتدا طراحی و سپس احداث می شود، بنابراین ایده هاورد که در سال 1898 طرح شد با توجه به تحولات عینی هر کشوری، تغییر بسیاری کرده است.

• نظریه توسعه پایدار شهری:

نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحثهای طرفداران محیط زیست درباره مسائل زیست محیطی بخصوص محیط زیست شهری است که به دنبال نظریه «توسعه پایدار» برای حمایت از منابع محیطی ارائه شد. در این نظریه موضوع نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و وارد کردن کمترین ضایعات به منابع تجدیدناپذیر مطرح است.

این نظریه ، پایداری شکل شهر، الگوی پایدار سکونتگاهها، الگوی مؤثر حمل و نقل در زمینه مصرف سوخت و نیز شهر را در سلسله مراتب ناحیه شهری بررسی می کند؛ زیرا ایجاد شهر را فقط برای لذت شهرنشینان می داند.

• نظریه باغشهر:

اشکال متعدد شهرهای جدید از ایده باغشهر هاورد الهام گرفته اند. هاورد در سال 1850 در لندن متولد شد. او با طرح نظریه باغشهرها در سال 1898 ، مؤسسه باغشهر و برنامه ریزی شهری و نیز مجله ای را در سال 1899 بنا نهاد.

مالکیت و ارزش زمین، مسائل مالکیت ، زاغه های شهری موضوعهای مورد توجه هاورد و دیگر کسانی بود که از آنها تأثیر پذیرفته بودند. ایده وی در زمینه طراحی شهر، مبتنی بر جنبه های اقتصادی، بهداشتی، بصری و معماری بود.

هاورد دیدگاه تخیل گرایان را در تدوین چهارچوب کلی نظریه اش آورد و از دیدگاه اصلاح گرایان درباره زمین استفاده کرد.

تشدید مشکلات شهری و هجوم جمعیت روستایی به شهرهای بزرگ پیامد انقلاب صنعتی بود که به طرح پیشنهادهایی از سوی متفکران بسیاری منجر شد. یکی از این متفکران هاورد است. وی در زمانی نظریه خود را ارائه داد که لندن با رشد سریع و بی قواره، مهاجرت شدید روستایی، ازدحام، زاغه های ناسالم و کاهش سطح زندگی سالم اجتماعی مواجه بود.

او چاره کار را نفی پیشرفتهای صنعتی نمی دید، بلکه به دنبال راهی بود تا جوامع انسانی از مزایای عصر صنعت برخوردار شوند و مشکلات شهرهای بزرگ نیز رفع شود، هاورد در سال 1902 با تجدیدنظرهایی کتاب خود را با عنوان باغشهرهای فردا تجدید چاپ می نماید.

وی در این کتاب دیدگاهی که اصلاح سیاسی و اجتماعی شهرهای متمرکز را در عدم تمرکز آ‌نها می داند، مجموعه باغشهر و شهر اجتماعی نامیده می شود.

هاورد یک سیستم ناحیه باغشهر را پیشنهاد می کند، طرح وی شامل یک مادرشهر با جمعیتی معادل 58 هزار نفر و تعدادی باغشهر در اطراف آن است، که به وسیله وسایل نقلیه سریع السیر با یکدیگر مرتبط می شوند. این باغشهرهای اقماری با کمربند مزارع و پارک جنگلی از یکدیگر و از شهر مرکزی جدا می شوند.

هاورد ایجاد شهرکها را اقتصادی می داند؛ زیرا چنین باغشهرهایی در زمینهای عمومی و متعلق به شهرداری ها احداث و نیز از بورس بازی زمین جلوگیری می شود. طرحهای کالبدی، ترکیب شهر و روستا، خانه های ویلایی و فضای سبز وی مشابهت هایی با سیستم ناحیه ای آرمان گرایان دارد. با این تفاوت که وی روی روابط اجتماعی بیشتر و استقلال در زندگی شخصی تکیه دارد. نظریه هاورد همان ایده جان راسکین است.

• چگونگی مکانیابی شهرهای جدید:

اولاً با ناحیه ای که در آن هستند پیوند منطقی داشته باشند، ثانیاً فاصله آنها از شهرهای بزرگ باید به اندازه ای باشد که سفر روزانه از این شهرها را به شهرهای مجاور تشویق نکند. شهرهای جدید مستقل در کشورهای سوسیالیستی با اهدافی کاملاً متفاوت بوجود آمده اند. تسهیل در طرح ریزی سرزمینی با ایجاد یک فضای مناسب زندگی برای کارگران صنعتی است

و نیز برای تقویت پایه های اقتصادی ناحیه نفوذ به کار گرفته می شوند. مثلاً در انگلستان شهرهای جدید مستقل برای عدم تمرکز و جلوگیری از مهاجرتهای روستایی به مادرشهر ، رقابت سیاسی بین شهرهای بزرگ برای پایتخت شدن مانند کانبرا و واشنگتن.

شهرهای جدید مستقل معایب و محاسنی دارند که در زیر به نمونه هایی از معایب آنها اشاره می شود:

1. این شهرها بیشتر در نواحی کمتر توسعه یافته و در زمینی بکر بنا می شوند، بنابراین در مقایسه با دو الگوی دیگر شهرهای جدید چون از تأسیسات و تجهیزات شهری کمتری بهره مند می شوند، هزینه های گزافی را ایجاد می کنند.
2. محیط اینگونه شهرها به دلیل انزوای جغرافیایی از نظر روانی و اجتماعی، محیطی کم جاذبه و فاقد زمینه های لازم برای ایجاد زندگی پرشور و شوق است.
3. اینگونه شهرها در ایجاد اشتغال و جذب جمعیتهای ناحیه ای موفق نیستند.
4. اینگونه شهرها اقتصادی تک پایه ای دارند و به همین سبب نسبت به تحولات اقتصادی و رونق و رکودهای ناحیه ای و ملی حساس و ‌آسیب پذیر هستند.

• شهرهای جدید صنعتی :

اهداف عمده ایجاد شهرهای جدید صنعتی بدین قرار است: بهره برداری از منابع طبیعی ناحیه ، راهبرد توسعه منطقه ای، ایجاد قطب رشد، اسکان شاغلان بخش صنعت، امکان دسترسی به صنعت، تولید و سرانجام ایجاد محیطی برای زندگی کارگران و شاغلان بخش صنعت. شهرهای جدید صنعتی معمولاً به دنبال دوره گذر از جامعه پیش صنعتی به صنعتی ایجاد می شوند. این شهرها معمولاً در نزدیکی منابع مواد خام احداث می شوند. فاصله مطلوب بین ناحیه صنعتی و محل شهر جدید صنعتی حدود ده تا پانزده کیلومتر است.

• کشورهای سوسیالیستی:

شهرهای جدید در کشورهای سوسیالیستی بخصوص در شوروی سابق، لهستان و مجارستان به طور وسیعی احداث شد. اهداف اصلی سیاست شهری شوروی سابق عبارتند از:

محدود کردن رشد شهرهای بزرگ و تقویت شهرهای جدید اقماری کوچک و متوسط.

بهره وری بهتر از منابع عظیم نفت، چوب، زغال سنگ و هیدروالکتریک در سیبری و نیز سازندگی مناطق دورافتاده و عقب مانده.

طراحی شهری، محیط زیست و بناهای تاریخی حفظ شوند و زمینهای کمیاب کشاورزی از توسعه شهری مصون بمانند.

نابرابریهای کمی و کیفی مسکن و خدمات حمایتی در شهرها و نیز اختلاف سطح زندگی شری و روستایی کاهش یابد.

شهرهای کوچک و متوسط به شکل خوشه ای در گروههایی قرار گیرند تا ارتباط درونی و خدماتی مناسب ‌آنها از طریق مراکز ناحیه ای تأمین شود.

بدین ترتیب در این کشور، اهداف اسکان در سطح ملی بر سیستم یکپارچه و متمرکز با برنامه ریزی بلندمدت و جامع اقتصادی، اجتماعی و کالبدی استوار بود.

در لهستان شهرهای جدید بر اساس طرح ریزی کشوری و توسعه اقتصادی متعادل بین نواحی آن، با توجه به تخریب ناشی از جنگ و با الهام از طرح لندن بزرگ سال 1944 ایجاد شده اند. شهرهای جدید در این کشور سه نوع است:

1. شهرهایی که برای عدم تمرکز ناحیه صنعتی طبق طرح ناحیه ای ایجاد می شوند؛
2. شهرهایی که در قطب صنعتی ایجاد می شوند؛
3. شهرهایی که برای توسعه مجموعه های جدید صنعتی ایجاد می شوند.

• تحولات شهر و شهرنشینی در ایران:

کشور ایران، پیش از 1300 هـ. ش از نظام شهری و شهرنشینی مطلوبی برخوردار بوده است. جمعیت ایران را در سال 1279 شمسی (1900) 9 میلیون و 860 هزار نفر و جمعیت شهرنشین را 2 میلیون و 33 هزار نفر ذکر می کند. تعداد شهرها 99 عدد، ضریب شهرنشینی 6/20 درصد و جمعیت شهرها بسیار اندک بوده است؛ یعنی فقط یک شهر بیش از 500 هزار نفری، سه شهر 100 تا 500 هزار نفری. بیشترین تعداد شهرها در طبقه شهرهای کوچک قرار داشته ، اما در سلسله مراتب شهری تعادل نسبی برقرار بوده است.

برابر سرشماری سال 1335 جمعیت شهرنشین کشور به 5 میلیون و 997 هزار نفر ، ضریب شهرنشینی به 4/31 درصد و تعداد شهرها به 199 می رسد.

جمعیت شهرنشین کشور به 9 میلیون و 790 هزار نفر، ضریب شهرنشینی به 7/38 درصد، تعداد شهرها به 271 شهر و رشد جمعیت شهرنشین طی دوره ده ساله 1335 – 1345 به 5 درصد می رسد. مهمترین ویژگیهای نظام شهری ایران در سال 1345 عبارتند از:‌1) افزایش سهم جمعیت شهر تهران نسبت به کل جمعیت شهری کشور؛ 2) افزایش تعداد و اندازه شهرهای بزرگ و متوسط نسبت به دهه پیش؛

3) افزایش تعداد شهرهای کوچک و کاهش مجموع جمعیت آنها نسبت به جمعیت شهری دهه پیش؛ 4) وجود تنها یک شهر میلیونی در نظام شهری کشور (تهران).

در سرشماری سال 1355 ، جمعیت شهرنشین کشور به 15 میلیون و 855 هزار نفر، تعداد شهرها به 373 شهر که از این تعداد بیست شهر بیش از 100 هزار نفر جمعیت دارند، ضریب شهرنشینی به 7/38 درصد و متوسط رشد سالانه جمعیت در دهه 1345 – 1355 به 93/4 درصد می رسد.

• کلیات مراحل برنامه ریزی:

سیر مراحل برنامه ریزی شهرهای جدید بیشتر با مطالعات آمایش سرزمین در سطح ملی ارتباط دارد؛ زیرا طرح آمایش سرزمین در سطح ملی ابتدا به بررسی و تحلیل امکانات، توانها و نیازهای بالفعل و بالقوه شهرهای بزرگ و نواحی خاص کشور می پردازد، سپس راهبرد توسعه آ‌ینده را تعیین می کند؛ بدین ترتیب طرحهای ناحیه ای (استانی) و ناحیه شهری تهیه می شود. و طرحهای ناحیه شهری امکانات، نیازها، تنگناها و توانهای بالقوه و بالفعل توسعه را مطالعه و چگونگی راهبرد توسعه ناحیه شهری را در ارتباط با مادرشهر تعیین می کند.

• شاخصهای محیط زیست:

مکان شهر جدید باید امکان توسعه گوناگون مناظر طبیعی و فضای سبز را برای غنی سازی شکل زندگی داشته باشد. همچنین چگونگی استفاده از آب و گیاه در طراحی شهر مهم است.

به طور کلی توسعه نباید باعث فرسایش خاک شود، گیاهان و حیوانات را از بین ببرد یا گونه های جانوران غیر بومی را به وجود ‌آورد، تپه ها را بخراشد، آب و هوا را آلوده سازد و مواد سمی را وارد محیط کند؛ به سخن دیگر توسعه باید با حداقل آسُیب به محیط زیست انجام شود.

• مکان یابی پنج شهر جدید ناحیه شهری تهران:

دسترسی مناسب به شبکه های ارتباطی اصلی در ناحیه و فاصله مناسب با شهرهای بزرگ ناحیه

امکان تأمین نیازهای اساسی به تأسیسات زیربنایی از قبیل آب، برق و انرژی

امکان بهره برداری از توانهای بالقوه اقتصادی

عدم همجواری با نواحی کشاورزی

مناسب بودن محل استقرار شهر از نظر ایجاد تعادل میان قطبها و شهرهای موجود در ناحیه

دارا بودن شرایط مناسب اقلیمی، توپوگرافی ، زیست محیطی و چشم اندازهای مطلوب

دارا بودن شرایط مناسب برای احداث شهر