بناهای خاک پناه و طراحی معماری پایدار

خانه های زمین پناه طراحی نوآورانه و جایگزین خانه های بر روی زمین بوده اند که به صورت غیرفعال منجر به کاهش مصرف انرژی ساختمان و تأمین آسایش حرارتی میشود.

پناه بردن به دل زمین و استفاده از خاصیت حرارتی خاک یکی از ترفندهایی است که درگذشته برحسب تجربه، در برخی اقلیم ها مورد استفاده قرار می گرفته است .

بر این اساس با توجه به نیاز اکثر کشورهای جهان از جمله ایران به کاهش مصرف انرژی و زمین برای سکونت، استفاده از این بناها میتواند کمک مؤثری در کاهش مصرف انرژی، برای سکونتگاه ها باشد.

ساخت پناه در زمین یکی از فنآوری های قدیمی برای حفاظت از شرایط آب و هوایی هست که این موضوع در دوران گذار از سنت به مدرن در معماری به فراموشی سپرده شده است .

در توضیح خانه های زمین پناه این بناها را سازه هایی اطلاق می کنند که در داخل یا با تکیه گاه زمین به عنوان مصالح، عمدتاً به سبکهای کاربردی ساخته می شوند که برای رفع نیازهای مردم در زمان و مکان خود ابداع شده اند.

 این سازه ها در گذشته توسط افرادی ساخته می شدند که در هیچ نوع طراحی رسمی معماری آموزش ندیده بودند، بلکه به پوششی وابسته بودند که ساختار زمین می توانست آنها را برای اهداف سرپناه، گرما و امنیت فراهم کند. با این حال، تلاش اخیر برای صرفه جویی در انرژی و بهره وری در ساختمانها، توجه انسانها را بر روی مواد زمین نه تنها به عنوان پشتیبان، بلکه به عنوان جمع آوری برای استفاده از انرژی غیرفعال در داخل خانه تغییر داده است .

ساختمان های زمین پناه دارای بهترین پتانسیل برای صرفه جویی در انرژی در هر طراحی هست به این صورت که نه تنها تفاوت دما بین بیرون و داخل کاهش می یابد، بلکه ساختمان در برابر تابش مستقیم خورشید نیز محافظت میشود.

در مورد اقلیم های سردتر، میزان اتلاف گرما در سازه های زمین پناه در طول زمستان، در مقایسه با سازه های روی سطح زمین کمتر هست، نتایج نشان می دهد که سازه های زمین پناه به دلیل انتقال حرارت کمتر از اجزای ساختمان به زمین، نشان دهنده تأمین گرمای غیرفعال از زمین حتی در دمای بسیار سرد زمستان است، از این رو عاملی برای صرفه جویی در انرژی در ساختمانهای زمین پناه است.

صرف نظر از صرفه جویی انرژی که اقلیم زیرسطحی زمین فراهم می کند، سایر ویژگی های مفید دیگر برای پناهگاه های زمینی مانند بازیافت فضای سطحی با جابجایی عملکردها به زیرزمین است، پناهگاه های خاکی فضای سطح با ارزش را برای سایر مصارف کاربری آزاد میکنند و از لحاظ بصری سطح زمین را بهبود می بخشند.

بنابراین محیط باز آزاد شده، می تواند برای زمینه محوطه سازی و در نتیجه ایجاد فضای سبز مطلوب را فراهم نماید .

استفاده از نام خاک پناه و یا زمین پناه، لزوماً به این معنا نیست که ساختمان بایستی در زیر زمین احداث گردد. در واقع اطلاق نام خاک پناه به این گونه ساختمانی، زاییده نحوه ارتباط او با محیط پیرامون است.

 به عبارت دیگر ساختمان خاک پناه، همان سازه معمولی و رایج خود را دارد ، با این تفاوت که سطح بیرونی آن در تماس با حجم حرارتی قابل توجهی از خاک (به طوریکه سهمی قابل توجه در بازده حرارتی ساختمان داشته باشد) یا لایه های زیرین زمین باشد.

در مورد طراحی ساختمانهای خاک پناه ایده ها و طراحی های گسترده ای وجود دارد که در این پژوهش دسته بندی گونه های طراحی به شرح ذیل خواهد آمد :

• در زیر سطح زمین

این نوع طراحی با جهان خارجی ارتباط ندارد و یا ارتباط بسیار کمی دارد. آنها می توانند در عمق زمین و یا فقط در زیر سطح باشند. به طورکلی فقط ورودی روی زمین است. در اصل نور و هوای این فضاها به صورت مکانیکی تأمین می شود .

• 2- آتریوم یا حیاط مركزي:

این نوع از سکونتگاه ها دارای پیشینه بالایی بوده و در معماری سنتی کشورهای مختلف مشاهده می شود. همچنین دارای فرمی اجرایی و امکان بالای موفقیت بنا در پناه زمین در عصر حاضر است . این نوع کارایی بسیار بالایی از نظر انرژی دارد ، زیرا خاک میزان زیادی از سطح خارجی آن را احاطه کرده است و بازشوهایی دیوار و درهای کمتری دارد. این فضاها زیر سطح زمین هستند و می توانند تا اعماق زیاد زمین ادامه داشته باشند ولی همواره ارتباط مستقیم با جهان خارج و نور طبیعی دارند. برای گرفتن نور روز از پاسیوها، آتریوم ها و گنبدها استفاده می کنند.

• 3- تحت پوشش زمین:

ساختمان های تحت پوشش زمین، زیرزمین نیستند. این نوع ساختمان ها از معایب فنی ساختمانهای زیرزمینی عاری اند ، درحالی که از مزایای فضای آن بهره می برند. نور روز می تواند به صورت معمول درون ساختمان نفوذ کند و دید و منظر دست نخورده باقی بماند.

• هدف پژوهش :

در این پژوهش سعی گردیده  تا تأثیر بناهای خاک پناه در پیوند با طراحی معماری پایدار بررسی شود و نگاهی گذرا به مفاهیم بناهای خاک پناه و طراحی معماری پایدار صورت پذیرد.

• منبع اصلی تهیه این پاورپوینت :

مقاله ای با عنوان " بناهاي خاک پناه روشی براي دستیابی به معماري پایدار "

• ارائه شده در : چهارمین کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان
• نویسندگان : حمیدرضا عرفانی و مهدي شعبانیان

توجه : فایل پی دی اف منبع ، نیز همراه با پاورپوینت برای دانلود قرار داده شده است .

• فایل کمکی :

فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " پناهگاه های زمینی؛ مروری بر ویژگی های صرفه جویی در انرژی در مسکن های زمینی " به زبان انگلیسی