گرمابه ها و سیر تکاملی آنها در دوره های مختلف

-گرمابه یا حمام ها در بین فضاهای شهری اهمیت بسیار داشتند پس از مسجد و مدرسه یکی از مهمترین بناهای شهری محسوب می شدند. عوامل مهمی که در شکل گیری فضاها و بخش های حمام نقش داشتند عبارتند از: تنظیم دما، رطوبت، مسییر دسترسی، قرارگیری در داخل یک بافت، آبهای روان و ایجاد راه های خروجی برای فاضلاب.

-فضاهای اصلی هر حمام شامل بینه، میاندر و گرمخانه است. در اغلب حمام ها مسیر دسترسی در سه مرحله صورت می گرفته به این ترتیب که در فضا با راهرو و هشتی از فضای دیگر جدا شده است تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم گردد. ترتیب قرارگیری فضاهای یاد شده از نظمی خاص برخوردار بوده است. نخست فضای ورودی که در ارتباط مستقیم با فضای خارج قرار می گرفت، سپس راهرو باریک و پیچ دار که به دهلیز و سپس به بینه حمام می رسید.

-فضای بینه از نظر مساحت و تزئینات از سایر فضاها مشخص تر بوده، عموما به شکل هشت گوش و چهاگوش ساخته می شده و در اطراف آن سکوهای نشیمن و رختکن و در زیر سکوها حفره های جای کفش تعبیه شده بود و در بالای سقف گنبدی شکل حمام ها، انواع نورگیرها قرار داشت. ارتباط بینه با گرم خانه از طریق میاندر صورت می گرفت. گرمخانه شامل خزینه آب گرم و فضای شستشو بود و در جنب خزینه مخزن آب سرد وجود داشت.

• حمام های عمومی را می توان به چند گروه طبقه بندی کرد:

-نخست حمام هایی که به طور متناوب در طی روز تبدیل به مردانه و زنانه می شدند. گاهی اوقات حمام هایی متصل به هم بنا می شد که یکی مختص به مردان و دیگری مختص به زنان بود، مانند حمام علی قلی آقا در اصفهان. و بالاخره زمانی حمام های متصل به هم احداث گردید که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری به غیر مسلمین تعلق داشت، مانند حمام چهار فصل اراک.

-گرمادهی حمام ها شامل: انبار سوخت، تون(گلخن آتشدان) آتشدان ها، تیان گربه رو، دودکش ها و گودالی برای جمع آوری خاکستر می شد معمولا در زیر خزینه صفحه ای فلزی با فلز هفت جوش به قطر 60 الی 110 سانتی متر حدفاصل آب و آتش قرار می گرفت. در گذشته از نظر فنی نحوه گرما رسانی یا تامین حرارت حمام ها از تخصص ها به شمار می رفته است و معمولا افراد مطلعی این کار را انجام می دادند؛ از جمله نحوه آب بندی دیگ «تیان» بود. معمولا دیگ حمام ها ظرف مدور فلزی لبه پهنی بوده که بر روی قشری از مصالح ساختمانی که تزکیبی از خاک رس و آهک، پشم بز قرار می گرفت. برای پخش کردن دود حمام در سطوح بالاتر از دودکش های مرتفعی استفاده می شد که هر یک از دودکشها عملکرد جداگانه ای داشتند و دود را در مسیرهای مختلفی منتشر می کردند. یکی به هنگام آغاز آتش دود را منتقل می کرد دیگری پس از آن که حمام کاملا روشن می شد، دود را از طریق گربه روها به دودکش اصلی هدایت و سپس به خارج منتقل می کرد.

• تزئینات حمام ها:

-عموما کف حمام ها با سنگ های مرمر دیگر سنگ ها آرایش می شده است. جاکفشی ها در اغلب حمام ها از سنگ و یا آجر است و برش بالای آن طرحی از قوسهای خفته مرسوم دارد. ازاره حمام ها اغلب از سنگ یا کاشی است و بعضی ازاره ها با کاشی معرق و هفت رنگ تزئین می شده است (حمام گنجعلی خان کرمان). در بعضی موارد سردر با آجر و کاشی و سنگ، مقرنس کاری شده و گاهی اوقات بسیار ساده و فقط با اندودی از گچ آرایش شده است. مانند: حمام حضرت در تکیه پهنه سمنان، آهکبری نیز از جمله تزئینات داخلی مهم حمام ها شمرده می شود. مانند حمام کردشت در آذربایجان شرقی.

-در این پاورپوینت ابتدا توضیحاتی پیرامون آشنایی با  قسمت های مختلف ، معماری و روش کار گرمابه ها ارائه شده و سپس سیر تکاملی گرمابه ها در دوره های مختلف از زمان ماده ها تا عصر حاضر جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد و در انتها تصاویری از چند حمام معروف قرار داده میشود .

برای دیدن لیست کامل مطالب داخل این پاورپوینت قسمت "اطلاعات بیشتر" را ملاحظه نمائید.