معماری مساجد

• مساجد شبستانی :

-مساجد شبستانی اولين مساجد ساخته شده توسط معماران ايرانی بود  ، که ظاهری ساده و بی آلايش شبيه خيمه گاه داشتند. اين نوع از مساجد شامل فضای مسقف وسيع با کانونی منفرد، يعنی ديوار قبله بودند که محراب به صورت تاق نمايی در ميان آن قرار می گرفت. چندين ستون با فواصل مشخص ايستايی شبستان را تأمين می کردند. اين فضا از يک طرف با حياط مسجد ارتباط داشت.

• مساجد چهار تاقی :

-نظر به اينکه فريضه نماز از واجبات دين اسلام است و مسلمانان به سوی قبله نماز می خوانند، در اين الگوی ساخت مسجد، ابتدا يک درگاه از چهار تاقی را که به سمت قبله بود، مسدود کردند و به تدريج درگاه های شرقی و غربی را نيز پوشاندند و راه ورودی به مسجد از چهار تاقی به درگاه شمالی منحصر شد، سپس به مرور زمان با الهام از معماری قبل از اسلام، ايوانی سر پوشيده در جلوی درگاه شمالی ساختند. به اين ترتيب طرح اوليه، شامل يک ساختمان چهار تاقی و يک ايوان شکل گرفت. نمونه اين نوع ساختمان و بنا، مسجد یزد خواست است. طرح مسجد يزد خواست نشان می دهد که ايوان جلوی آن از الحاقات بعدی است.

• مساجد ايوان دار:

-ساخت ايوان از دوران قبل از اسلام در بناها مرسوم بوده است که اولين نمونه های آن را در کاخ آشور ديديم. در بعد از اسلام اين الگوی ايرانی در ساخت مساجد تداوم پيدا کرد و مورد استفاده ايرانيان قرار گرفت.  يکی از اولين نمونه های مسجدهای ايوان دار، مسجد جامع نيريز در استان فارس است که دارای يک ايوان است. اصل اين ايوان نيز شايد نيايشگاه يا آتشکده بوده باشد. به طور کلی مساجد ايوان دار به مساجد تک ايوانی، دو ايوانی و چهار ايوانی تقسيم می شوند.

• علل ورود چهار تاقی گنبد دار به مساجد شبستانی :

-الگوی شبستانی مسجد دارای سادگی و مردم واری خاصی بود. درکنار سادگی،اين نقشه دارای معايبی نيز بود. از جملهٔ آن رواق های متحّدالشکل و عدم تأکيد مناسب به جهت قبله می باشد.زيرا يکی از ويژگی های مهم مساجد که تأثير بسزايی در شکل گيری ساختار و اجزا و نيز کليت آن دارد،نحوه قرار گيری مسجد نسبت به جهت قبله است.از قرون اوليه اسلامی، در ايران نمونه های کمی برای مطالعه نحوه تأکيد برجهت قبله در مساجد وجود دارد. اما همين شواهد اندک نشان می دهد که معماران ايرانی در ساخت نخستين مساجد شبستانی با عريض نمودن رواق مرکزی متصل به شبستان اصلی و بالا بردن ارتفاع آن، سعی در تأکيد بر جهت قبله داشتند.که نمونهٔ آن مسجد تاريخانه دامغان می باشد.

-معماران سلجوقی با حذف چند رديف از ستون های شبستان و ايجاد چهارتاقی گنبد داری که جهت محراب را نيز نشان می داد، جهت قبله را مشخص کردند. بدين ترتيب اين مرکز عبادی همراه با ايوان جلوی آن مجموعه کاملی را در مساجد ايجاد نمود.که بعدها در ساير کاربری ها چون مدارس، کاروانسراها و ... نيز مورد استفاده قرار گرفت.

-طرح چهار ايوانی ويژگی های ارزنده ای را وارد معماری ايرانی کرد. نخست ايوان را به عنوان فضايی نيمه باز و حد واسط بين فضای بسته داخل و باز حياط قرار داد که باعث شد اصل سلسله مراتب دسترسی از فضای باز به بسته رعايت شود، ضمناً مانع از تبادل شديد حرارتی به فضای باز و بسته گرديد.

• عناصر مشترک در مساجد :

-به طورکلی، مساجد دارای عناصر مشترکی هستند،که آنها را از ساير بناها متمايز می سازد. اين عناصر مشترک عبارتند از: ورودی، صحن، ايوان، مناره، گنبد، شبستان و محراب.بايد توجه داشت که بعضی از مساجد فاقد صحن و مناره هستند، مانند مسجد شيخ لطف الله اصفهان و تعدادی از مساجد اوليه اسلامی نيز گنبد ندارند مانند تاريخانه دامغان، اما هيچ مسجدی نمی تواند محراب نداشته باشد. بنابراين کليه عناصر ذکر شده به نوعی، کم يا زياد در ساختمان مساجد به کار گرفته شده اند.

برای دیدن لیست کامل مطالب داخل این پاورپوینت قسمت "اطلاعات بیشتر" را ملاحظه نمائید.