برج طغرل

برج طغرل در شرق آرامگاه ابن بابویه در خیابان ابن بابویه شهر ری واقع شده ‌است و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان می‌باشد. در برخی متون این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است.

 ارتفاع برج حدود ۲۰ متر می‌باشد (بدون احتساب گنبد مخروطی شکلی که امروزه اثری از آن نمانده) به عقیده برخی از کارشناسان این برج شبیه عقربه‌های ساعت بوده و می‌توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره‌های آن زمان را تشخیص داد.

برج طغرل در سال 1310 با شماره 147 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ است.

برج طغرل با مساحتی بالغ بر 48 متر مربع و ارتفاعی در حدود 20 متر و با اسکلتی خشتی و آجری به صورت استوانه‌ای افراشته، خودنمايی می‌کند که نمای داخلی آن به صورت استوانه است.

برج طغرل یادگار عصر سلجوقی با مساحتی افزون بر ۴۸ مترمربع و بلندای ۲۰ متر در میان باغی سرسبز  قرار دارد.

این برج استوانه ای شکل  با اسکلتی از خشت و آجری  که  قطر بیرونیش ۱۵ و قطر داخلی آن ۱ متر است، خشتی که برای  ساختنش استفاده کرده اند از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ است و باعث استحکام بنا شده است.

نمای بیرونی برج را ۲۴ کنگره آجری با زاویه حاده تشکیل داده است و در راس برج دور ردیف مقرنس آجری کار شده؛  اما فضای داخلی آن استوانه ایست.

ضخامت دیواره از ابتدا تا انتهای آن متفاوت است، به طوری که تا ارتفاع ۴ متری دیواره ای توپر و قطور و از این ارتفاع به بالا دیواره ها توخالی است که در ضلع شمالی  آن پلکانی برای ارتباط میان  بخش پایینی و بالایی برج قرار دارد.

هندسه ی برج طغرل به سادگی يک چهارگوش مربع شکل است که شش بار و هربار 15درجه دور مرکز خود چرخيده و بنابراين، زاويه های بيست و چهار گانه ی آن 90 درجه است.

• کابرد برج به عنوان ساعت :

کنگره های موجود بر بدنه خارجی برج نوعی ساعت بوده اند. به این صورت که تعداد کنگره ها ۱۴ عدد به تعداد ساعات شبانه روز.

آغاز به کار این ساعت عجیب با طلوع خورشید است، هر کدام از کنگره ها نماد یک ساعت بوده و به ترتیب از سمت مشرق آفتاب یکی یکی  کنگره ها را فرا می گیرد ( اگر نیمی از کنگره روشن شده باشد یعنی نیم ساعت و اگر کامل در آفتاب باشد یعنی یک ساعت گذشته است) ؛ و هنگامی  که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار بگیرد، درست بالای سردر جنوبی برج می باشد و هنگام اذان ظهر است، این علت شمالی جنوبی ساخته شدن درب های برج نیز می باشد. از ظهر به بعد کنگره های غربی   برج روشن می شوند.

غروب که می شود ساعت با نور مهتاب کار می کند و تشخیص زمان در شب سخت تر شده و با علم ستاره شناسی  انجام می شود. در روزهای ابری ساعت از کار افتاده و باید منتظر آمدن خورشید شد.

• پژواک صدا در برج طغرل :

اگر در مرکز فضای داخلی برج بایستید و سخن بگویید، صدا طوری پخش می شود که گویی چندین میکروفون در مقابل شما قرار دارد.  پژواک صدا یکی از ویژگی های خاص این برج است و می گویند در گذشته این قسمت محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده تا همگان صدایشان را به خوبی بشنوند.

این برج دارای دو درب هلالی ‌شکل است و داخل این دو در فضایی مدور وجود دارد که مرکزیت این بنا، محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده است. مرکزیت این برج به طوری‌ است که با قرار گرفتن در آن ، صدا پژواک داده می‌شود به طوری که گویی چندین میکروفون مقابل سخنران وجود دارد و حتی صدا به بیرون درهای ورودی بنا می‌رود و با دور شدن از مرکز برج حالت اکو از بین می‌رود.

دور تا دور دیوار داخل برج فضاهای خالی مربعی وجود دارد که این فضاهای خالی باعث پژواک و برگشت صدا و تهویه هوا و جلوگیری از پوسیدگی برج می‌شود .

• برج به عنوان راهنمای مسافران :

یکی از کاربری های برج ها، راهنمای مسافران بوده که با برافروختن آتش بر فراز آن، از دور مسافر با دیدن آتش مسیر خود را  پیدا می کرده است. شهر ری نیز در مسیر شاه راه ابریشم قرار داشته و برج طغرل در این مسیر راهنمایی بوده برای مسافرینی که از  طرف خراسان به سمت ری می آمدند.

• رصدخانه :

این برج رصدخانه است و از بام برج برای ستاره‌ شناسی استفاده می‌شده و نیز گفته می‌شود که محل دیدبانی جاده ابریشم بوده است.

مرمت و بازسازی :

برج طغرل برای نخستین بار در سال ۱۳۰۱ هجری قمری و در پایان ۳۵امین سال پادشاهی ناصرالدین شاه مرمت و بازسازی شد. این مرمت به دستور شاه و به دست وزیرش امین السلطان و توسط ابوالحسن خان معمارباشی انجام گرفت و لوحه‌ای مرمر بر سردر بنا نصب گردید. این بازسازی بنا را از خطر نابودی نجات داد ولی ظرافت کاری‌های قدیمی و بقعه کتیبه کوفی آن را از بین برد.

بعد از انقلاب ۱۳۵۷ سالها این بنا متروک بود تا در اوایل دهه هفتاد بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت و بطور جدی در نیمه سال ۱۳۷۷ آغاز و در زمستان ۱۳۷۹ به پایان رسید.

در حال حاضر بازسازی بنا به دست منطقه ۲۰ شهرداری تهران در محوطه‌ای به وسعت ۲ هکتار و به منظور گسترش و ساختن فرهنگسرا، کتابخانه، موزه و رستوران در حال انجام می‌باشد.