آسیب شناسی و نقدی بر مرمت عمارت تاریخی مسعودیه

• تاریخچه عمارت مسعودیه :

با توجه به خاطرات ظل السلطان بیش از احداث مجموعه مسعودیه این باغ به میرزا آقا خان و سپس پسرش نظام الملک تعلق داشته و نظامیه خوانده می شده است.

در سال  1290ظل السلطان باغ را خریده و بس از آن باغ به مسعودیه ملقب گشته است .

 بر حسب نقل قولی در فاصله سال  1342و  1343از عمارت مسعودیه برای مدت کوتاهی بصورت دانشکده افسری استفاده شده است و نیز بر اساس مکاتباتی در سال  1304مسئله حضور مدرسه حقوق در عمارت سردر مسعودیه مطرح بوده است .

بناهای باقیمانده تنها بخشی از بیرونی و دولتخانه است. این بخش در سال  1342ق برابر با  1302ش، توسط رضاخان از همدم السّلطنه عروس ظلّ السلطان خریداری شده و در اختیار وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه (وزارت فرهنگ و بعد آموزش و پرورش) قرار گرفت و تا سال  1377ش در اختیار این وزارتخانه بود .

عمارت مسعودیه از سال  77به تصرف میراث در آمد و به دست زنده یاد دکتر شیرازی و همکارانش مرمت شد و سپس برای حدود یک دهه مقرپژوهشگاه میراث فرهنگی بود .

پس از ان عمارت تخلیه و به شرکت عظام واگذار گردید و تا به هتل تبدیل گردد ، اما مرمتگر سابق بنا معتقد بوده که بنا نباید به هتل تبدیل شده و باید به تالار تبدیل گردد که باعث به وجود آمدن اختلاف بین گروه مرمت کننده سابق و گروه عظام گردید .

شرکت عظام بخش ساختمان جوادیه عمارت را نیز به عنوان عکاسخانه و گالری و فروش زیور آلات تبدیل کردند. پس از مدتی کاربری فوق پاسخ گوی عمارت مسعودیه نبوده و بنا تعطیل می گردد .

عمارت مسعودیه به عنوان سالن تاتر و موسیقی نیز مورد استفاده قرار گرفته است و سر انجام بعد از کشاکش های پیاپی مرمت عمارت به گروه معماری عمارت خورشید واگذار گردید که این گروه نیز با طرح های ارایه شده پیشین ابراز مخالفت کرده و طرح جدیدی برای عمارت جایگزین کردند و عمارت را به موزه تبدیل نمودند تا مورد دسترس عموم مردم وگردشگران واقع شود.

• آسیب های ناشی از مرمت های غیر اصولی در عمارت مسعودیه :

مطالعات بر روی این مجموعه نشان دهندة آسیب های متعددی در این مجموعه است، آنچه بیش از هر چیز در آسیب های وارد به مجموعه خودنمایی می کند، مرمت های غیراصولی است که به واسطه وجود کاربری های مختلف در بنا در دوره های مختلف صورت گرفته است. اغلب این مرمت ها بعدها به دلیل غیراصولی بودن موجبات ایجاد و توسعه آسیب های متعددی در بنا شده اند.

• آسیب های ناشی از کاربرهای مختلف و مداخلات صورت گرفته :

عمارت مسعودیه از شاخص ترین باغهای دورة قاجار در تهران است که طی سالهای مختلف به دلیل عدم رسیدگی مناسب و داشتن کاربری های متعدد دچار آسیب های فراوانی شده است.

از جمله دلایلی که باعث ایجاد آسیب به این مجموعه شده است، وجود کاربری های مختلف و مداخلات صورت گرفته برای بهره وری بهتر از فضاهای مختلف عمارت متناسب با کارکردهای متنوع برای هر فضا و همسان سازی فضاها برای استفاده از آنها می باشد .

کاربری های مختلفی که به این بنا داده شده نه تنها کمکی به حفاظت جدی و معرفی آن نکرده ، بلکه به آن آسیب هایی وارد ساخته که در برخی موارد بنا را از اصالت خود نیز دور کرده است.

• نقدی بر مرمت های صورت گرفته در عمارت تاریخی مسعودیه :

مجموعه عمارت مسعودیه به علت واگذاری های فراوان و اختلاف نظر بین مرمت کنندگان و همچنین عواملی چون آلودگی هوا و ترافیک در طول سال های گذشته بارها تخریب شده و عوامل فوق در این خصوص موثر بوده اند.

این مجموعه به دلیل قرار گرفتن در مرکز شهر تهران دسترسی مناسب نداشته و همچنین به علت الودگی هوا ، گرد و غبار و دوده در دیوار های آن قرار گرفته است.

 کاربری های اطراف بنا نیز به طور دقیق ساماندهی نشده و تنها بخشی از آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

قرار دادن مجسمه فلزی در مجموعه نیز سنخیتی با بعد تاریخی مجموعه نداشته است.

نکته دیگر استفاده از بنا به عنوان سالن نمایش است که به مجموعه آسیب های بسیاری وارد آورده است و همچنین تغییر کاربری این مجموعه از بخش دولتی به خصوصی و واگذاری های پی در پی نیز باعث تخریب بنا گشته است.

در دوره پهلوی ستونها و نرده های دو سوی خیابان میانه محور اصلی تخریب شد و درختان چنار جای خود را به کاج داده اند. همچنین در قسمت هایی از فضای سبز دو سوی محور میانی خصوصاً در سوی شرقی، ساختمانهای جدیدی ساخته شده است . تغییرات پیاپی در مجموعه نیز موجب تخریب آن شده است  .

• طرح احیاء عمارت مسعودیه به عنوان مرکز رویدادهای هنری :

با توجه به بررسی نقاط ضعف و قوت کارکردهای مختلف برای طرح نهایی مرکز رویدادهای هنری مد نظر قرار می گیرد. این کاربری میتواند مخاطبان داخلی و خارجی داشته و کاملاً با روح فضای مجموعه نیز سازگار می باشد ، هر چند باید برنامه ریزی ها به گونه ای صورت گیرد که میزان حضور و تردد مردم را در این مجموعه کنترل نموده تا آسیبی به آن وارد نشود .

 در طراحی این مجموعه فضاهای لازم و همچنین پیشنهادی برای این چنین کارکردی با فضاها و ساختمانهای موجود منطبق گردیده و بر اساس این تطبیق هر یک از ساختمانها به کاربری خاصی تخصیص پیدا کرده است.  و ...

• منبع : بر اساس فایلی از فاطمه مرسلی - دانشگاه معماری و شهرسازی ارومیه