مقیاس و تناسبات در معماری

- تناسب مفهوم ریاضی است که در معماری و هنر تجسمی بر رابطه میان اجزا با یکدیگر و با کامل اثر دلالت دارد. کاربرد تناسب به دلیل ایجاد زیبایی بصری از اهمیت ویژهای بر خور دار است. تقریبا همه ی آثار هنری بر اساس نوعی تناسب به وجود آمده اند از این جهت تناسب یکی از اصول اولیه ی اثر هنری است که رابطه ی هماهنگی میان اجزای آن را بیان می کند معمولا تشخیص تناسب و ایجاد روابط مناسب میان اجزای یک اثر هنری و میان اجزا با کل اثر بر اساس تجربه مهارت و ذوق و زیبایی شناخت هنرمند می باشد.

-در عین حال تناسب در اندازه ها از قوانین خاصی پیروی می کند که به آنها اصول و قواعد تقسیمات طلایی یا تناسبات طلایی می گویند. بر اساس تناسبات طلایی یک پاره خط را می توان به دو قسمت به گونه ای تقسیم کرد که نسبت قسمت کوچکتر به قسمت بزرگ تر مساوی با نسبت قسمت بزرگتر با کل پاره خط باشد این نوع تقسیم از نظر بصری و همین طور از نظر منطقی نسبت های زیبایی را میان اجزا را  با یکدیگر و با کل پدیده می آورد که در معماری از آن استفاده ی بسیاری شده است.

-معماری ایرانی همواره بیشترین توجه را به جنبه های مثبت معماری، مقیاس انسانی، تناسبات و.... معطوف می كرده، محاسبات و هندسه چنان پر اهمیت بوده كه فقط معماران طراز اول، دانشمند و مهندس خوانده می شدند، بالاترین وظیفه معمار شناخت تناسبات و ابعاد قسمتهای پر و خالی و تجسم فضایی نیروهای ساكن و جاری در كالبد ساختمان بوده است .

-یكی از مهم ترین قسمتهای ایجاد یك فضای كالبدی، سطوح آن است كه تغییرات در اندازه و تناسبات آن، حالات روحی و روانی مختلفی را القاء می كند. از طرفی تناسب اندازه ها با روحیات و حالات انسانها، مسئله مقیاس انسانی را میان می كشد.

-پس به طور كلی می توان گفت:

1. منظور از تناسبات، رابطه بین ابعاد مختلف یك فضا یا شی ء مستقل از اندازه آن است .
2. منظور از مقیاس، رابطه بین ابعاد یك شی ء یا فضا با اشیاء و فضاهای دیگر می باشد.
3. چنانچه اندازه یك فضا با پیكر انسان و رفتارهای فیزیكی - روانی او در ارتباط خوب و مطلوب باشد، گفته می شود كه فضا مقیاس انسانی دارد.

-كاربردي ترين و مهم ترين تناسبات و مقياس ها، مقياس بصري و مفهومي است . اين مقياس در واقع پديد آورنده تصور و برداشت بينندگان و مردم از يك موضوع مانند يك بناي معماري است . و ..

• کوچک سازی :

-كوچك سازي ، مينياتوري كردن كل يا بخش عمده اي از يك بنا مي باشد. بخش هايي كه تغيير مقياس يافته اند، ممكن است بخشي از كل يا عنصر ثانويه ملحق شده به فرم اوليه محسوب شوند.

• استفاده از مقیاس برای بیان مفهوم :

-كليسا ها و مساجد با تناسب خاص ، اشكال و تزئينات به همراه فرم كلی رو به بالا و مرتفع و خانه كعبه با سادگی و مقياس بزرگ ، مقياس الهی و جايگاه مهم عرفانی خود را می رسانند .در بنا های مذهبی اروپا از يك دوره به بعد از مقياسهای عظيم ، برای جلوه دادن عظمت مقام الوهيت و نيز سلطه قدرت مذهبی ، استفاده شد و اين كار كم كم شكلی اغراق آميز به خود می گيرد تا آنجا كه در اين امر با يكديگر به رقابت پرداخته و اهداف مادی آنها هدف اوليه را خدشه دار می سازد ؛ هر چند در ايران و در دوره صفوی تا حدودی به جلال و جبروت اماكن مذهبی پرداخته شد ولی باز از تناسب و مقياس تبعيت نمود و هرگز اين اتفاق در ايران اتفاق نيفتاد.

• تعریف تناسبات :

-تناسبات مجموعه ای از نسبت هاست. نسبت مقایسه دو کیفیت یا کمیت نظیر اندازه یا مقدار است.و از این رو نسبت ها نشان دهنده ی واحدی از یک اختلاف یا تفاوت تلقی می شوند. این تفاوتها ، جوابگوی حداقل یکی از نیروهای حسی انسان است. مبحث تناسبات در موضوع ترکیب در معماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، پس از انتخاب نوع بنا و عناصر مورد نیاز آن باید مقیاس مناسبی پدید آورد که یکایک ابعاد هر بخش و رابطه ی متقابل بین آنها را در بر میگیرد.

تئوری های مربوط به تناسب :

• تناسب طلائی
• شیوه های ستون سازی
• تئوری های رنسانس
• مدولر
• کن
• تناسبات انسانی
• مقیاس « تناسبی ثابت که در تعیین اندازه ها و ابعاد بکار می رود»

-تناسبات انسانی  :

سیستم های تنظیم تناسبات بر حسب تناسبات انسانی بر مبنای ابعاد و تناسبات بدن انسان پایه گذاری شده اند. تناسبات انسانی برخلاف تناسبات پیکر در دوران رنسانس در پی یافتن نسبت های سمبلیک یا مبهم نیست بلکه به دنبال نسبت های عملکردی می باشند.

برای دیدن لیست کامل مطالب داخل این پاورپوینت 111 اسلایدی قسمت "اطلاعات بیشتر" را ملاحظه نمائید.