معماری همساز با اقلیم روستای کندوان ( همراه با بررسی معماری صخره ای )

در اين مقاله به بررسي معماري همساز با اقليم روستاي كندوان پرداخته ايم .

روستاي تاريخي و كم نظير کندوان شهرستان اسكو ، در فاصله  22 كيلومتري جنوب شرق اسكو، در ميان دره اي باصفا و كنار رودخانه پر آبي به همـين نـام واقـع شـده اســت .

به نظر مي رسد كه معماري ايـن روسـتا از معمـاري معمولي بسيار پراهميت تر مي باشد ، زيرا در اين محيط ، عوامل كالبدي محيط زيست انسان از بين عوامل كاملاً طبيعي انتخـاب شـده و تلفيق عجيبي بين كالبد مسكوني و رفتار انسان به عمل آمده و در واقع اين هردو در هم تأثير گذاشته انـد .  بـراي ايـن كـار بـه معرفـي موقعيت روستاي كندوان كه در 62 كيلومتري شهر تبريز قرار گرفته پرداخته ايم.

براي شناخت بيشتر اين روسـتا و رسـيدن بـه نتـايج بهتر مواردي مانند علل پيدايش روستا و مراحل توسعه آن و همچنين ويژگي هاي اقليمي اين منطقه از قبيـل، ارتفـاع از سـطح دريـا، عرض جغرافيايي و جريانات هوايي مورد بررسي قرار گرفته است .

معماری صخره ای حاکی از صحنه های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خـدمت گـرفتن صـخره هـای طبیعـی اسـت.

اين نوع معماري از نظر بازسازي تاريخ، بـسيار پر اهميت تر از معماري معمـولي اسـت . در معمـاري معمولي، به وسيله مصالح ساختماني چون آهك، گچ، آجر و خـشت، هيئـت اصـلي معمـاري را بـه وجـود مي آورند و فضا نتيجه هيئت اصلي و حجم سـاختمان است. در صورتي كه در معماري صخره اي عكس آن جريان دارد، يعني معماري از فضا شروع ميشود .

معماري صخره اي روستاي كندوان در رابطـه بـا كران هاي طبيعي و مناظر اطرافش، دنيايي از زيبايي را آفريده است. در اثر فعل و انفعـالات آتشفـشاني كـوه سـهند ، نيـز منظـره اي زيبـا در يكـي از خـوش آب و هواترين نقاط آذربايجان ايجاد شده است كه بيشتر به نظر خواب و خيال مي آيـد .

• معماری صخره ای از نظر فضا و کالبد آن به دو نوع تقسیم می شود :

نوع اول درون صخره های بزرگ آزاد و مجزا از یکدیگر، فضاهای متعـدد ایجاد گردیده که به یک واحد مسکونی و یا واحدهای عمومی اختصاص دارد

 نوع دوم که فضاهای متعـدد در داخـل صـخره هـا و تپه ها ایجاد گردیده و فاقد نمای خارجی می باشد که نمونه مهم آن در ایران می باشد.

در این تحقیق انواع معماری صخره ای مطالعه شد، و تحقیقات ما نشان داد که معمـاری صـخره ای منطقـه گرومـه کاپادوکیـای ترکیه و معماری روستای کندوان از نوع اول این نوع معماری و معماری صخره ای روستای میمنـد کرمـان را مـی تـوان در نـوع دوم معماری صخره ای دسته بندی نمود. لذا معماری صخره ای کندوان که موضوع اصلی پژوهش ما بوده است و به علـت شـباهت آن بـا معماری صخره ای منطقه گرومه کاپادوکپای ترکیه در این تحقیق مورد مقایسه قرار گرفت .

جهت قياس معماري دو منطقه فوق ، ويژگي هاي معماري صخره اي كندوان اعم از علـل بـه وجـود آمـدن كـران هـا و انـواع آن بررسي و تجزيه و تحليل گرديد.

همچنين چگونگي قرارگيري عناصر معماري در كران ها در كنار يكديگر و گـره خـوردن آنهـا بـا طبيعت و استفاده روستاييان از امكانات و منابع موجود طبيعي براي ايجاد يك زندگي با شرايط مطلوب مورد بررسي واقع شده اند كه نتيجه آن نشانگر دسته هاي مختلف كران ها از نظر شكل ظاهري و تعداد طبقات در منطقه كندوان مي باشد .

• نتیجه گیری :

با توجه به مطالعات بعمل آمده و نتايج آن ، كران هاي منطقه كندوان بـه عنـوان عملكـرد واحـدهاي مـسكوني مطلوب بـوده و از نظـر اقليمـي ،  شـرايط مناسـب بـراي ساكنين اين منطقه را فراهم مـي نمـوده اسـت .

از جملـه دلايل مناسب بودن كران ها به عنوان واحدهاي مسكوني و تطابق آن با اقلیم منطقه مي توان به مـوارد ذيـل اشـاره نمود :

1- در سير تكوين، ديواره هاي سست كـران هـا در اثر بارش فراوان و بادهاي تند منطقه اي فرسايش يافته و از بين رفته اند و تنها قسمت هاي سـخت سـنگين تـوف آنها باقيمانده است . جدار اين كران ها ( توف هـا)، سـخت بوده و به عنوان عايق عمل مي نمايند به همـين دليـل در تابستان خنك و در زمستان گرم مي باشند.

2 -با توجه به اقليم منطقه ، اين سنگ ها از مقاومـت بــالايي برخــوردار بــوده از هــر نــوع گزنــدي مــصون مي باشند .

3- تبادل حرارتي نيز در ايـن كـرانهـا محـسوس نمي باشد .

4- ديواره كران ها به دليـل حفـره هـاي طبيعـي موجود در اين مخروط ها ، گوياي اين نكته اسـت كـه ضمن بوجود آمدن ايـن مجموعـه، هـوا يـا گازهـاي موجـود در داخـل خميـره مخـروط هـا، آزاد شـده و حفره هايي بصورت سوراخ هاي بزرگي بوجود آمده اند يا اينكه احتمال دارد كه مواد سبك تري در داخل آنان وجود داشـته كـه بتـدريج در اثـر عـوارض و عوامـل طبيعي از بين رفته اند و جاي آنان بصورت حفره هـاي بزرگي خالي باقي مانده است كه در ايجـاد روشـنايي طبيعي و تهويه كران مؤثر مي باشند .

5 -جهت قرارگيـري كـران هـا كـه اكثـراً رو بـه جنوب مي باشد و نحوه قرارگيـري كـران هـا در كنـار يكديگر موجب شكسته شدن باد مي گردد و قرارگيري در و پنجره ها در داخـل فـضاي ديـوار مـانع از ورود برف و باران به داخل كران ها مي شود .

6- ساكنين منطقه كندوان با درك ايجـاد منطقـه آسايش، منازل مسكوني خود را در طبقات اول و دوم احداث نموده و طبقه همكف را بـه آغـل هـاي خـود اختصاص دادند .

و ...

• منبع : مقاله ای با عنوان " معماری هم ساز با اقلیم روستای کندوان " نوشته دکتر یوسف گرجی مهلبانی – منتشر شده در مجله مسکن و محیط روستا
• توجه : فایل پی دی اف مقاله منبع نیز، همراه با پاورپوینت برای دانلود قرار داده شده است .