بررسی معماری زیرزمینی در روستای میمند و کندوان

در این پاورپوینت ،  معماری زیرزمینی و در پناه خاک در دو روستای میمند و کندوان مورد بررسی قرار گرفته است .

• بخش اول : بیان توضیحاتی پیرامون معماری زیرزمینی یا در پناه خاک

ساختمان‌های ساخته‌شده در پناه خاک یا ساختمان‌های زیرزمینی (Earth-Sheltered Buildings) نوعی از معماری پایدار هستند که از خاک به‌ عنوان عایق طبیعی برای کنترل دما، کاهش مصرف انرژی و ایجاد محیطی پایدار استفاده می‌کنند.

این ساختمان‌ها به‌ دلیل قرارگیری در دل زمین یا پوشیده‌ شدن با خاک، از مزایای متعددی برخوردار هستند.

عوامل جوي و نوسانات درجه حرارت بر ساختمانهاي زيرزميني تأثير بسيار كمي دارند و پوسته زمين مانند يك حائل، ساختمان را در مقابل اين تغييرات محافظت مي‌كند.

 توفان و باد به داخل زمين نمي‌توانند نفوذ كنند و همچنين پوسته زمين به مثابه يك عايق حرارتي ضخيم، از انتقال حرارت به داخل زمين جلوگيري مي‌كند.

هر چه ساختمان در عمق بيشتري از زمين باشد، ‌به دليل آنكه ضخامت خاك بيشتر است، تغييرات درجه حرارت زمين تقريباً ثابت است و برابر معدل درجه حرارت ساليانه در فضاي خارج آن محل مي‌باشد.

درجه حرارت ثابت عمق زمين در هر محل را حدوداً مي‌توان با اندازه‌گيري دماي آب چاه (چاه غير حرارتي) آن محل به دست آورد.

در ساختمانهای زیرزمین جرم حرارتی افزایش  یافته ، خاک دماهای نسبتاً پایداری را در سال فراهم  می آورد که منجر به ذخیره سازی فصلی گرما می شود.

بنابراین گرمای جذب شده سطوح زمین در تابستان ،  چندین ماه ذخیره شده و دمای فضای زیرزمینی را در فصول دیگر متعادل می سازد. در تابستان نیز خاک خنک با دمای کمتر از دمای هوا منبع مناسب سرمایش  است .

ابنيه زيرزميني عملكرد بسيار خوبي در كسب و حفظ انرژي دارند. زيرا نور و حرارت را از سمت جنوب از خورشید كسب مي‌كنند و به دليل پوشش ضخيم زمين در اطراف خود، اين حرارت به خوبي در داخل بنا حفظ مي‌شود و احتياج زيادي به تأسيسات مكانيكي مانند شوفاژ و بخاري جهت تأمين حرارت در زمستان ندارند. فقط وجود يك شومينه ديواري و يا يك بخاري كوچك دستي جهت مواقع ضروري در اين نوع ابنيه كفايت مي‌كند.

• بخش دوم : بررسی معماری زیرزمینی در روستاي صخره ای و دستکند ميمند

در ايران بهترين نمونه ابنيه زيرزميني را مي‌توان در روستاي ميمند در استان كرمان مشاهده نمود .

اين روستا در غرب استان كرمان، در نزديكي شهر بابك واقع شده است و در نوع خود در ايران منحصر به فرد مي‌باشد.

تمامي ساختمانهاي اين روستا در طي قرون گذشته در دل كوه، همانند يك سري غارهاي بزرگ كنده شده و تنها ارتباط بين داخل و خارج اين ابنيه زيرزميني، در ورودي مي‌باشد.

اين در، هم محل ورود و خروج اهل خانه و هم جهت تأمين نور و تهويه است.

اين ساختمانها از نظر آسايش حرارتي بسيار پايدار مي‌باشند، به خاطر اينكه بدنه آنها سنگ يك پارچه است و در داخل زمين قرار دارند و به همين دليل براي سده‌هاي طولاني، مسكن اهالي اين منطقه بوده‌اند .

نوسان درجه حرارت در طي شبانه‌روز در داخل بنا بسيار اندك است و باد و باران به داخل آن نفوذ نمي‌كند و در مقابل آتش‌سوزي مقاوم مي‌باشند.

البته در داخل خانه‌ها تهويه به خوبي صورت نمي‌گيرد و روشنايي طبيعي آنها نيز كافي نيست. با كندن زمين جهت اضافه نمودن پنجره و يا نورگير سقفي، مي‌توان اين مشكل را تا حدي حل نمود.

دمای اتاق‌ها حدود ۵ درجه متفاوت با بیرون است. بدین معنی که در تابستان خنک و در زمستان گرم‌تر هستند. این سازگاری محیطی، یکی از دلایل اصلی بقای روستای تاریخی میمند در طول قرون متمادی است.

عناصر تشکیل دهنده بافت روستای میمند با توجه به شکل توپوگرافی، جنس زمین و امکانات دسترسی در کنار یکدیگر آرایش یافته اند.

با وجود سادگی ظاهری، کیچه‌های میمند دارای یک سیستم هوشمندانه برای گرمایش و تهویه هستند.  ایجاد اجاق و در زبان محلی «دیدوُن» در درون اتاق‌ها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنه اتاق‌ها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاق‌ها باعث گردیده تا بدنه داخل اتاق‌ها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاق‌ها شود.

• بخش سوم : معماری صخره ای در روستای کندوان

روستاي كندوان تبريز در دامنه كوه سهند قرار دارد و خانه ها در درون سنگ ها كنده شده و ارتفاع اين سنگ ها كه كران خوانده می شوند،  10 الي  15متر است و قطر  5 الي  8 متر دارند.

كران ها بين تپه و رودخانه قرار گرفته اند و محور اصلي روستا عمود بر جنوب غرب است.

 اين كران ها پايداري بسيار خوبي در برابر تابش و باد و باران، رطوبت و برف و زلزله دارند .

معماری بومی روستای کندوان ، معماری صخره‌ای است، این روستا به سبب ویژگی معماری صخره‌ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ‌است.

قطر دیوارها به دو يا سه متر می رسد كه براي سرماي منطقه بسيار مناسب است و در نتيجه اين ديوارها يك منبع بزرگ ذخيره انرژي است. اما نقصان نور و تهويه مشكل زاست .

به دلیل قطر زیاد کران ها نورگیری در طبقات پایین مشکل بوده و اغلب نورگیرها در طبقات بالا قرار دارند .

طبقه همکف اغلب اصطبل بوده و طبقات دوم، سوم و چهارم برای سکونت استفاده میشود.

خاک نقش مهمی به عنوان عایق حرارتی و برودتی دارد. ساکنین روستای کندوان با بهره گیری از این نکته ساختمان های خود را در درون کران ها و دل کوه قرار داده اند و از خاک به عنوان عایق حرارتی استفاده کرده اند .  با این شیوه درون خانه ها در زمستان گرم و در تابستان خنک می باشد . و با قرار دادن ساختمان ها در درون کران ها و دل کوه از خاک به عنوان عایق حرارتی استفاده نموده اند . لذا درون خانه ها در زمستان گرم و در تابستان خنک می باشد.

شهرکندوان به دلیل آن که از فعالیت آتشفشانی کران ها تشکیل شده است و مصالح این شهر سنگ می باشد و این سنگ ها همه به رنگ تیره (خاکی رنگ یا توسی) هستند ، پس از حرارت خورشید استفاده کامل می برند. تنها ایرادی که می توان به این نوع ساختمان گرفت ، این می باشد که دارای ضریب حرارتی و ظرفیت حرارتی مناسبی نمی باشند.

بهترین نوع نور از نظر شفافیت و از نظر حرارت نور جنوب است . در طراحی روستای کندوان این نکته لحاظ شده است و کشیدگی ساختمان به صورتی است که  رو به جنوب بوده تا بتوانند از این نعمت طبیعت استفاده مناسبی برای گرمایش خود داشته باشند.

باد معمولآ از جهت طول دره يعني از جهت شرق و غرب مي وزد و مجموعه ها به طور كامل از نور آفتاب جنوب برخوردار هستند.

• فایل های کمکی :

1- فایل پی دی اف با عنوان " انالیز اسایش حرارتی در ساختمان های در پناه خاک نمونه موردی روستای میمند " به زبان انلگیسی – 25 صفحه

2-فایل پی دی اف مقاله ای  با عنوان "  رفتار حرارتی بناهای خاک پناه در میبمند " نوشته امیررضا خاکسار ، سید مجید مفیدی و محمود نیکخواه – 16 صفحه- منتشر شده در نشریه پژوهش های اقلیم شناسی

3-فایل پی دی اف مقاله " معماری همساز با اقلیم در روستای کندوان " نوشته دکتر یوسف گرجی – 18 صفحه