بررسی جامع معماری و مرمت گنبد علویان همدان ( 100 اسلاید) همراه با 4 فایل کمکی

گنبد علویان در چهار باغ علویان، در نزدیکی میدان امام زاده عبدالله همدان قرار دارد.

گنبد علویان یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است، و طی شماره ۹۴ در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده ‌است.

بر اساس شناسنامه فنی بنا، این گنبد یکی از یادمانهای متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده بوده ‌است. در دوره‌های بعد با ایجاد سردابی در زیر زمین به مقبره آن خاندان تبدیل گردیده‌است.

خاقانی به کنایه از آن به عنوان گنبد سبز یاد نموده ‌است و فرهنگ عامیانه مردم استان همدان نیز بر این امر دلالت دارد .

بناي گنبد علويان در شهر همدان كه تا چندي پيش در محدوده دبستاني كوچك در بافت قديمي شهر بود ، مجالي براي شناساندن معماري منحصر به فرد خود نداشت ، اكنون پس از آزاد كردن بافت پيرامون و تجهيز محدوده آن در وضعيت مناسب تري قرار گرفته و به دليل معماري وي‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژه و تزئينات بسيار پيچيده گچي آن كه از حدود 900 سال پيش به جا مانده در خور معرفي است.

گنبد علويان به اعتبار تحقيقات باستان شناسان بنايي مغولي يا به عبارتي سلجوقي تكامل يافته است. اين گنبد به دلايلي چند و از جمله ويژگي هاي منحصر به فرد كالبدي و ظرافت تزئينات استثنايي آن همواره مورد توجه ويژه محققان قرار داشته است .

اين بنا از لحاظ هنر گچبري و آجركاري از آثار ارزشمند و كم نظير سده هاي مياني دوره اسلامي (سده هاي 6و 7هجري) است.  شكل ظاهري آن شبيه ((گنبد سرخ)) مراغه است كه در سال 542 هجري قمري ساخته شده و ابعاد داخلي آن (8متر در 8متر ) و تزئينات غني و متراكم و در عين حال راز آميز و چشم نواز درون بنا تا حدودي مشابه بناي (گنبد حيدريه ) قزوين است كه از بناهاي اوايل قرن 6 هجري قمري است . بنابراين گنبد علويان همدان را هم بايد از آثار معماري آرامگاهي اين دوران به شمار آورد.

• مشخصات معماری گنبد علویان :

بنا به صورت مكعبي 4 ضلعي در ابعاد 8 متر در 8 متر و ارتفاع 5/11 متر ساخته شده و 4 جرز ستون مانند به ارتفاع 5/9 متر با قطري قريب به 2 متر و شبيه برج هايي در 4 گوشه آن را در ميان گرفته اند .

هر يك از برج ها داراي 5 طاق نماي فرو رفته مثلثي به ارتفاع 8 متر و عرض 1 متر و عمق 5/. متر است كه از حيث مقطع  جرزها را به صورت نيمي از يك ستاره هشت پر در آورده است.

در جبهه شمالي بنا طاق نمايي جناغي از نوع 5 و 7 و به ارتفاع 10 متر و عرض حدود 5/5 متر ديده مي شود . درون آن قابي مستطيل شكل به ارتفاع 5/50 و عرض 3/90 به صورت بر جسته قرار دارد. ورودي رفيع بنا در هيبت طاقي جناغي به عرض 1/60 و ارتفاع 3/40 متر جلوه اي ويژه به آن مي بخشد.

• تزئینات گچبری :

بر فراز ورودي و درون كادر مستطيل شكل گچبري هاي بر جسته لانه زنبوري شامل گل و بوته هاي در هم پيچيده به شكل زيبايي خود نمايي مي كند.

بر حاشيه خارجي كادر نيز كتيبه گچبري شده مشتمل بر آياتي از قرآن مجيد به خط  كوفي مشاهده مي شود.

پيشاني طاق نما را نيز گچبري مثلثي و ستاره اي شكلي به صورتي بديع تزئين كرده اند.

اضلاع غربي و شرقي ساختمان هر كدام داراي دو طاق نما به ارتفاع 5/8 و عرض 4 متر  است كه درون آنها با برجسته كاري هاي آجري مشتمل بر طرح هاي تو در تو لوزي شكل تزئين شده است.

محراب گنبد كه در ضلع جنوبي واقع شده با تزئينات بديع گچبري بر غناي اين اثر افزوده است .

• تخریب گنبد :

شواهد گویای این مطلب است که این بنا تا قبل از سال 1317 که ثبت آن توسط اداره کل باستان شناسی انجام گرفته به صورت متروکه و بی سرپرست بوده است یا اگر بوده ، توجهی به آن نشده  و هیچگونه حفاظتی انجام نگرفته است تا این اندازه که هیچگونه اثری از گنبد اصلی که قسمت اعظم آن بوده باقی نمانده و میتوان  گفت که بزرگترین آسیب وارده ویران شدن گنبد می باشد.

بعد از ویران شدن گنبد ، این بنا بدون سقف بوده که در این مدت دیوارهای داخلی بنا مستقیما در زیر بارش برف و باران و نور مستقیم آفتاب بوده است که گچبری ها در قسمت بالای بنا یعنی زیر سقف به صورت زیادی از بین رفته است و همچنین از ظاهر بنا مشخص است که قبل از مرمت دیوارهای آجری در قسمت بالا نیز به مقدار زیادی تخریب شده بودند.

به دلیل بالا بودن آب های سطحی و رطوبت بالا از زمین، از طرف داخل و هم از طرف خارج  دیوارها فرو ریخته و گچبری ها نیز آسیب دیده اند .

بعد از مرمت اطراف ساختمان ، کف زمین اطراف را سنگفرش کرده اند که این عمل جلوی نفوذ رطوبت را تا حد زیادی گرفته است و همچنین با احداث شیروانی در سقف جلوی بارش باران و رطوبت را از بالای  بنا گرفته است .

ولی بدلیل رطوبت بالا و اصولی اجرا نشدن شیروانی ،  هنوز بنا در حال آسیب دیدن به واسطه رطوبت می باشد .

• فایل های کمکی :

همراه با فایل پاورپوینت 100 اسلایدی در مورد گنبد علویان ، چهار فایل کمکی زیر نیز برای دانلود قرار دارد :

1-فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " بررسی آرایه های معماری گنبد علویان همدان " نوشته مهندسین رضا نظری ارشد و علی زارعی – ارائه شده در فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی – در 19 صفحه

2- فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " گونه شناسی معماری آرامگاهی ایران در دوران سلجوقی ، ایلخانی با اشاره موردی گنبد علویان همدان " نوشته مهدی مطهری تبار ؛ کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی در 14 صفحه

3-فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " واکاوی نشانه های حکمت هنر اسلامی در معماری بومی همدان مورد مطالعه ارامگاه بوعلی سینا و گنبد علویان " نوشته سمیرا افراز و مسعود اسدبیگی در 11 صفحه

4-فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " ساختار کالبدی فضایی شهر همدان از آغاز دوره اسلامی تا قاجار " نوشته دکتر محمد ابراهیم زارعی در 26 صفحه