مرمت و احیاء عمارت ناصرالدین میرزا

عمارت تاريخی ناصرالدين ميرزا در محدوده ارگ سلطنتی تهران و حريم كاخ جهانی گلستان در خيابان ناصرخسرو، خيابان صوراسرافيل، كوچه ناصرالدين ميرزا، پلاك ۱۶ قراردارد.

این خانه بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۵ به فرمان ناصرالدین میرزا، فرزند مظفرالدین شاه در بخش شمالی محدوده ارگ سلطنتی ساخته شد و جز معدود خانه‌هاي باقيمانده ارزشمند در محدوده ارگ سلطنتی تهران می باشد .

اين بنا در تاريخ ۳۰ تير ۱۳۸۴ به شماره ۱۲۲۱۴ در فهرست آثار ملی كشور ثبت شده است .

• مشخصات معماری خانه ناصرالدین میرزا :

خانه ناصرالدین میرزا در سال ۱۲۸۵ قمری به فرمان او، با مساحت چهار هزار و ۵۰۰ متر ساخته شد که امروز فقط ۹۱۸ متر از فضای بیرونی و با حدود ۷۰۰ متر زیربنا از آن عمارت مجلل باقی مانده است.

خانه دارای دو بخش مسکونی در جبهه شمالی و جنوبی است.

ز ویژگی‌های بارز این بنا می‌توان به  چهارصفه بودن و گنبد کلاه‌فرنگی آن اشاره کرد.

جبهه شمالی که شاه‌نشین خانه است، با بهره‌گیری از الگوی چهارصفه ساخته شده و در میانه فضای آن، گنبدی بزرگ با تزئینات یزدی‌بندی دارد که بر فراز آن، کلاه فرنگی زیبایی احداث شده است.

این بنا یکی از دو بنای گنبدی‌ شکل تهران و با معماری منحصر به ‌فرد کویری در قلب پایتخت است.

بخش شمالی بنا که متعلق به خدمه خانه بوده است، در زیرزمین دارای حمامی اختصاصی است.

از نظر معماری، این بنا به معماری کویری تعلق دارد و طراحی آن با سایر بناهای دوره‌ی قاجار متفاوت است.

این بنا، بر خلاف رسم خانه‌های اعیانی آن دوره، حیاط مرکزی و زیر زمین ندارد. دو بخش شاه‌نشین (در جبهه‌ی شمالی) و خدمه‌نشین (در جبهه‌ی جنوبی) روبه‌روی هم قرار دارند و هیچ ساختمانی آنها را به هم وصل نمی‌کند.

سقف آن گنبدی ا‌ست و به تیمچه‌های کاشان شباهت دارد.

تنها ایراد و کمبودی که در خانه‌های قاجاریه دیده می‌شود نداشتن حیاط بیرونی و اندرونی است، که به نظر می‌آید حیاطی که باقی مانده به عنوان اندرونی و حیاط بیرونی بنا از بین رفته است، زیرا در قسمت شرقی حیاط بقایای یک ورودی و پله‌ایست که گمان می‌رود این قسمت با گذر از زیر کوچه مجاور در قسمت شرقی به حیاط دیگری متصل می‌شده است و احتمال آن می‌رود که حیاط بیرونی و این بخش فرضی محل کار و بخش اداری ناصرالدین میرزا بوده است.

در معماری خانه ناصرالدین میرزا آن همه زیبایی و جلال به دلیل بافت نامناسب وتودرتوی شهر به گونه‌ای گم شده است و نما و دیدی به بیرون ندارد زیرا در سمت غرب خانه کوچه‌ای باریک می‌رسد و از قسمت شرق و شمال به همسایگان اطراف و فقط از قسمت جنوبی خانه نمای ارزشمندی به چشم می‌خورد.

پس از مصادره خانه در دوران انقلاب اسلامی، با تغییر پی‌درپی نهادهای مدیریتی مجموعه، حق بهره‌برداری از خانه تاریخی به صندوق بازنشستگی کشور داده‌ شد. با تصمیم کارفرما مبنی بر تغییر کاربری بنا به مجموعه پذیرایی، طرح مرمت، ساماندهی و احیاء این مجموعه ارزشمند به مشاور عمارت خورشید واگذار شد.

با بررسی‌های صورت گرفته، مشخص گردید که مجموعه علاوه بر مرمت ساختارهای تاریخی ، استحکام ‌بخشی سازه و تثبیت و پاکسازی تزئینات، نیازمند احداث آشپزخانه‌ای صنعتی به منظور خدمات‌رسانی به مجموعه پذیرایی است. از همین رو، با جانمایی آشپزخانه در تراز زیر صحن مرکزی، دیگر بخش‌های مربوط به کاربری جدید مورد مرمت و ساماندهی قرار گرفت.

سازه بنا ضمن استحکام‌ بخشی، با رعایت ملاحظات فنی، مورد تجدید نظر واقع شده و عناصر معماری بنا شامل دیوارها، کف‌ها، پوشش‌ها و بازشوهای چوبی مرمت گردید.

همچنین بخش‌های باقی‌مانده تزئینات یزدی ‌بندی و کلاه‌فرنگی آن تثبیت و مرمت شده و آثار تزئینی پنهان بنا در طی عملیات مرمت مکشوف گردید.

امروزه با اتمام عملیات مرمت، این خانه ارزشمند آماده بهره‌برداری در قالب مجموعه‌ای فاخر است.