باغ موزه نگارستان ( 125 اسلاید )

• موقعیت باغ موزه نگارستان :

باغ موزه نگارستان در ضلع شمالي ميدان بهارستان واقع بوده و از طرف شرق به دروازه شميران و از طرف غرب به خيابان صفي‌عليشاه منتهي مي‌شده است.

• تاریخچه باغ موزه نگارستان :

قصر يا باغ نگارستان بين سال‌هاي ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق ،  به فرمان فتحعلي‌شاه قاجار، با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقي ـ حکومتي در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد.

به دليل وجود نقاشي‌ها و نگاره‌هاي متعددي از فتحعلي‌شاه و درباريان او در ساختمان‌هاي مختلف، اين باغ به نگارستان شهرت يافت.

اين قصر ـ باغ در روزگار اولية خود داراي وسعت زيادي بوده است.

در اين قصر ـ باغ عمارت‌ها و تالارهاي باشکوهي چون :  دلگشا ، تالار سلام ، تالار قلمدان و چندين حوضخانه بر پا گرديده بود.

در سال ۱۲۸۴ هـ .ق.، با اجراي طرح توسعة شهري ناصرالدين شاه، باغ نگارستان وارد محدودة شهر تهران شد و با کاسته شدن از اهميت سياسي آن در اختيار مؤسسات فرهنگي مختلف قرار گرفت.

در زمان سلطنت مظفرالدين شاه به تبعيت از اروپا نخستين مدرسة فلاحت به سرپرستي آقاي ((داشر)) و مدرسة صنايع مستظرفه به سرپرستي نقاش معروف محمد غفاري ((کمال الملک)) در اين محل تأسيس شد.

در سال ۱۳۰۷ خورشيدي اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ ‌نگارستان را به عنوان محل دائمي دارالمعلمين عالي در نظر گرفت.

سپس نقشة ساختمان يک مدرسة عالي با رعايت سبک معماري ايراني ـ قاجاري و اصول مدرسه‌سازي توسط نيکلای مارکوف (معمار پناهندة روسي) در ضلع شمالي باغ نگارستان تهيه و اجرا شد. در اين مجموعة ده هزار متر مربعي، ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد.

در سال ۱۳۱2 خورشيدي دارالمعلمين عالي با تغيير نام خود به دانشسراي عالي به تربيت معلم براي مدارس جديد ايران پرداخت.

در سال ۱۳۱۵ خورشيدي نيز عمارت بزرگ ديگري به عنوان کتابخانه در شمال شرقي باغ نگارستان بنا گرديد و پروين اعتصامي ـ شاعرة نامدار ـ به عنوان معاون اين کتابخانه مشغول به کار شد.

در ۲۸ خرداد ۱۳۱۵هـ ش مجسمه ابوالقاسم فردوسی (شاعر نامدار ایرانی۴۱۶-۳۲۳ ه.ق) به عنوان نماد دانشکده ادبیات، در مقابل درب شمالی دانشسرا نصب شد و محوطه اطراف آن به گلگشت فردوسی معروف شد. این مجسمه به مناسبت برگزاری جشن هزاره فردوسی و با کمک مالی دانشجویان مقیم اروپا و به ویژه فرانسه و توسط لورنزی (مجسمه ساز مشهور فرانسوی) با برنز ساخته شده است.

در سال ۱۳۱۳ خورشيدي قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي تصويب گرديد و از سال ۱۳۲۵ خورشيدي به بعد، برخي از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزي دانشگاه تهران منتقل شدند.

از سال ۱۳۳۵ خورشيدي اين بناي عظيم به مؤسسة لغت‌نامة دهخدا، مؤسسة جغرافيا، مؤسسة زبان‌هاي خارجي و کلاس‌هاي عمومي دانشکدة ادبيات اختصاص يافت و در سال ۱۳۳۷ خورشيدي به همت دکتر غلامحسين صديقي به مؤسسة تحقيقات علوم اجتماعي و تعاون واگذار گرديد.

پس از انتقال دانشکدة علوم اجتماعي و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزي خود و تخريب بخشي از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصويب راه‌اندازي موزۀ تاريخ علم دانشگاه تهران در محل باغ نگارستان، کار حراست، حفاظت، مرمت و بازسازي اين مجموعه تاريخي بيش از پيش مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و تاکنون بخش قابل توجهي از آن انجام يافته است.

از سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، درب باغ تحت نظر معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران به روی عموم مردم باز شد و با شماره ۲۰۸۲ در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسید .

• اثر نقاشی صف سلام در باغ نگارستان :

این نقاشی دیواری ، به ابعاد 2/15*21 متر ، که با تکنیک رنگ روغن با لایه تدارکاتی روی بستر گچ ترسیم شده ، موضوعیت صف سلام شاهی فتحعلی شاه قاجار مضمونی سیاسی و حماسی را شامل می شود که هدف آن در درجه اول ، نشان دادن شوکت و قدرت حاکم و بزرگ نمایی سلطنت و خاندان اوست .  اما اهمیت این اثر ، جدا از تکنیک هنری و ابعاد با شکوهش ، وجه تاریخی و سیاسی آن می باشد ، چرا که تمامی اولاد و احفاد فتحعلی شاه را به آن زمان که هر یک از تیره ها و اقوام مختلف ایرانی و صاحب مناسبی سیاسی و حکومتی بودند با شمایل همگون ، خلعت مخصوص ، ذکر نام و ترتیب سن و جایگاه به تصویر کشیده است .

دیوارنگاره صف سلام فتحعلی شاهی جزء نادرترین و پربهاترین نقش‌مایه‌های دوران قاجار است که با همت عالی دانشگاه تهران و با همکاری مرمتگران و پژوهشگران، جانی تازه گرفته و درچهاردهم اسفند ماه ۱۳۹۵ در محل مجموعه فرهنگی و تاریخی باغ موزه نگارستان به نمایش درآمده و با شماره ۷۶۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

• موزه مکتب کمال الملک در باغ نگارستان :

«مکتب کمال‌الملک» اصطلاحی است برای توصیف آثار شاگردان کمال‌الملک و پیروان راه و روش او. مجموعه شاگردان استاد کمال‌الملک، بالغ بر ۷۰ تن می‌شوند که بیش از ۵۰ نفر آنان، به مراتب والای هنر دست یافتند. به جهت طرح پیشنهادی موزه مکتب کمال الملک و انتخاب باغ موزه نگارستان به جهت سابقه فعالیت مدرسه صنایع مستظرفه در این مکان و با همت سازمان زیباسازی شهرداری تهران خوشبختانه تعدادی از مهم‌ترین آثار شاگردان برجسته مکتب کمال‌الملک خریداری شد؛ که البته این آثار منحصر به دو نسل از پیروان این مکتب است که بخش عمده آن شاگردان مستقیم استاد و بخش دیگر را شاگردان مدرسه کمال‌الملک (نسل دوم) شامل می‌شوند.

• مجموعه تابلو معرق سوخت استاد علی اسفرجانی :

مجموعه آثار مینیاتور و معرق چرم استاد علی اسفرجانی گنجینه‌ای نفیس از ۱۸ تابلو مینیاتور معرق سوخت است که به وصیت وی، توسط خانواده محترم ایشان در آبان ماه سال ۱۳۸۶ به مجموعه باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران اهدا شد. این مجموعه هم‌اکنون در تالاری به نام استاد؛ در مجموعه به نمایش گذاشته شده است.

• مجموعه اسناد و عکس های تاریخی ملک الشعرای بهار :

مجموعه اسناد و عکس های تاریخی ملک الشعرای بهار شامل عکس، اسناد دیجیتال و تعدادی از اسناد و دست‌نوشته‌ها و کتاب‌های محمدتقی ملک‌الشعرای بهار است که در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ با حضور هیئت رئیسه دانشگاه تهران در باغ‌موزه نگارستان گشایش یافت .

• مجموعه عکس‌های مردم شناسی استاد محمود روح‌الامینی :

مجموعه عکس‌های مردم شناسی استاد محمود روح‌الامینی، تصاویر سیاه و سفید مردم نگاری است که توسط زنده یاد آقای دکتر محمود روح الامینی استاد دانشکده جامعه‌شناسی دانشگاه تهران از مراحل کاشت، داشت و برداشت گندم در منطقه کوه بنان کرمان گرفته شده‌اند. این مجموعه که علاوه بر مطالعه فرهنگی و مردم‌نگاری از لحاظ هنری نیز شایان توجه می‌باشد؛ در سال ۱۳۹۰ توسط همسر ایشان پروین مقدم به باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران اهدا شد.

• مجموعه مجسمه مینیاتورهای جهانگیر ارجمند در باغ نگارستان :

مجموعه مجسمه مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند در بهمن‌ ۱۳۹۱ توسط ایشان به باغ نگارستان دانشگاه تهران اهدا گردید.  پس از مرمت و حفاظت اولیه، طراحی و ساخت ویترین های مناسب و همچنین آماده‌سازی مکان مناسب برای نمایش این مجموعه ۱۸ تیرماه ۱۳۹۳ همزمان با حضور مجمع خیرین و واقفین دانشگاه تهران در باغ نگارستان گشایش یافت.

• فایل کمکی :

کتاب بسیار کامل و مفصل " دیوارنـگاره صف سـام فتحعلی شـاهی " که به بررسی تاریخچه و موجودیت اثر از عمارت دیوانی قم تا باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران می پردازد – در 116 صفحه – در فرمت پی دی اف

پژوهشگر و مؤلف: مینا رمضان جماعت