معماری باروک و سه مرحله کلی آن

از اوایل قرن هفدهم تا اواسط قرن هجدهم، اندیشه‌ها و سلیقه نو ، معماری و هنر اروپا را دگرگونی بخشید که محققان این دوره را باروک نام نهاده‌اند. باروک از نظر لغوی از واژه پرتقالی باروکو به مروارید نامنظم است. در این نوشته با معماری باروک و سه مرحله آن آشنا می شویم .

سبک باروک :

هنر باروک بیش از آنکه در ادبیات بکار رود، در هنر معماری رخ نمود و به تدریج در هنرهای تجسمی و موسیقی آشکار شد. سبک باروک ترکیب‌بندی‌های دقیق و اکید رنسانس را گرفت. معماران ایتالیایی زبان کاملاً جدیدی در معماری بوجود آوردند که آن را هم در پلان و هم در نما می‌توان دید. خم‌ها و اخم‌ها، سطوح محدب و مقعر، پیش‌آمدگی‌ها و فرورفتگی‌ِها و فضاهای بسیار بزرک به معماری آنها جلوه‌ی ویژه‌ای بخشید.

مفهوم باروک :

باروک نوعی هنر است که در آن قواعد تناسب رعایت نمی‌شود و همه‌ چیز بنا به حواس هنرمند نمایانده می‌شود. باروک یک تداوم فرهنگی است که در سرتاسر تاریخ هنر بارها تکرار شده است. باروک چیز پیچیده‌ای است که پیچیدگی‌اش به غنای آن می‌افزاید. باروک هنر جنبش ضد تجدد دینی است. هنرمندان در دوره‌ی باروک با احساس خود حرکت می‌کردند و احساس را مقدم بر عقل می‌دانستند.

واژه‌ها و اصطلاحاتی که به هنر باروک مربوط می‌شوند:

سرزندگی، تجمل، شکل‌های اغراق شده، پرهیز از خطوط مستقیم، شکل‌های کشف شده، تحرک اعضای بدن، شکل‌های پرواز کننده، فضا در حالت انفجار، نامتوازن، بی‌قرینگی، پویایی مورب، هنر زیاده‌روی.

معماری باروک :

معماری باروک از ایتالیا آغاز گردید و بخش بزرگی از اروپا را زیر پوشش خود درآورد. از ویژگی‌های معماری و هنرهای دیگر،‌ حفظ تعادل و وحدت آفرینی در میان عناصری متراکم و گوناگون است.

معماری باروک با مایه گرفتن از انسانگرایئ بساط «شیوه گری» را برچید و حق اولویت را از عقل گرفت و به احساس سپرد. در معماری به جای دیوارهای ساده و روشن میکل آنژ پالادیو حالتی پر رمز و راز برقرار بود. جای دیوار واقعی را حایل‌هایی متشکل از ستون‌های بسیار نزدیک به هم یا نیم ستون‌های پس و پیش گرفته بود. طرح قرنیزها پیچیده شد و به شکل چنگ خرچنگی درآمد. طاق‌ها هم گنبدهای ساده رنسانس را کنار می‌گذارند و به سطوح مواجی که عمدتاً بیضی‌های خانگی‌های تو در تو بود روی آوردند.

مراحل سبک باروک :

معماری باروک به ۳ مرحله‌ی آغازین، پیشرفته و پسین تقسیم می‌شود :

1.باروک آغازین :

کارلو مادرنو (Carlo Maderno) از پیشگامان سبک باروک به حساب می‌آید و شاهکار او یعنی نمای کلیسای سن پیتر در واتیکان سیتی به همین سبک ساخته شده است. البته طراحی بخش عمده‌ای از کلیسا را میکل آنژ به سبک رنسانس انجام داده و مادرنو بعدها آن را گسترش داده است. سنتوری نیمه‌تمام این کلیسا، از جمله المان‌های سبک باروک بوده که در دوره‌ی رنسانس پسین (تکلف‌گرایی) رواج پیدا کرد.

2.باروک پیشرفته

فرانچسکو برومینی (Francesco Borromini) و جیان لورنزو برنینی (Gian Lorenzo Bernini)، از برجسته‌ترین معماران سبک باروک به شمار می‌روند و کار هر دوی آن‌ها بیشتر در شهر رم متمرکز بود. بالداکینو یا همان آسمانه‌ی سنت پیتر و ستون‌های میدان سن پیتر از شاهکارهای برنینی هستند که در بخش انتهایی این مقاله می‌توانید اطلاعات بیشتری درباره‌ی آن به دست بیاورید. برومینی، استاد دیوارهای منحنی بود و ساختمان‌های بزرگ بسیاری را طراحی کرده است؛ اما معروف‌ترین و تأثیرگذارترین اثر او کلیسای کوچک «سنت چارلز در چهار چشمه» به شمار می‌رود .

3.باروک پسین :

باروک پسین که گاهی آن را مترادف با سبک روکوکو می‌دانند، با تبدیل فرانسه به مرکز فرهنگ غرب همزمان شد. باروک در این کشور، سبک مخصوص به خود را داشت و به‌طور کلی در اروپای شمالی کمی ملاحظه‌کارتر و خوددارتر بود و به نوعی مابین کلاسیک و باروک قرار می‌گرفت. معماران در این دوره کم‌کم از تقارن رایج در دوره‌های قبلی باروک فاصله گرفتند.

این نکته را در نظر داشته باشید که هرگاه در فرانسه صحبت از باروک می‌شود، در واقع منظورمان باروک پسین است. «شاتو» یا همان عمارت‌های کاخ‌مانند، معروف‌ترین ساختمان‌های باروک در فرانسه هستند و سقف فرانسوی مانسارد (Mansard roof) نیز بارزترین ویژگی معماری باروک فرانسوی به حساب می‌آید.

کاخ ورسای، نمونه‌ای تماشایی از این سبک است و دیوارهای آن بیشتر به سبک کلاسیک ساده ساخته شده‌اند و البته المان‌هایی از سبک باروک از جمله مجسمه‌های نیم‌تنه را نیز در برمی‌گیرد.