بررسی نظریه CPTED ؛ نظریه پیشگیری از جرائم از طریق طراحی محیطی

در این نوشته نظریه پیشگیری از جرائم از طریق طراحی محیطی (Crime Prevention Through Environmental Design) که اولین بار توسط جفری در سال 1969 مطرح شده ، مورد بررسی کامل قرار می گیرد .

ویژگی های نظریه :

طراحی مناسب و کاربرد موثر عناصر محیطی، موجب پیشگیری از ارتکاب به جرائم، بهبود کیفیت زندگی و غلبه بر ترس ناشی از جرم

اگر محیط به نحوی طراحی شود که بتواند باعث بهبود نظارت افراد شود، تعلق خاطر ساکنان را به قلمرو خود بالا می برد و با ایجاد تصویری مثبت از محله، فرصت های مجرمانه را کاهش خواهد داد و مجرمان را از ارتکاب جرم باز می دارد.

رعایت استانداردهای طراحی CPTED در محیط مسکونی، موجب کاهش جرم خیزی و وقوع جرم (به تنهایی کافی نیست.)

از دیگر عوامل محیطی و روانی موثر بر احساس امنیت: میزان اجتماع پذیر بودن فضا و میزان حس تعلق ساکنین و وجود روابط همسایگی بالا

پیشینه و سوابق رویکرد CPTED در آرای اندیشمندان :

نسل اول نظریه CPTED :

اولویت با استفاده از روش های طبیعی کاهش فرصت های وقوع جرم نسبت به روش های سارمان یافته و مکانیکی

اصل اساسی نسل اول: قلمروگرایی

مبتنی بر 4 اصل کلیدی: قلمروبندی، کنترل دسترسی، بهبود کیفیت محیطی (تعمیر و نگهداری)، نظارت طبیعی

قابلیت اجرای اصول نسل اول در محیط های گوناگونی مثل پارک، مدرسه، ایستگاه اتوبوس و…

نسل دوم نظریه CPTED :

ناکافی دانستن تمرکز تنها بر ابعاد فیزیکی در پیشگیری از جرم

شکل گیری ایده این نسل بر پایه نظریه چشمان ناظر بر خیابان

مورد تاکید قرار دادن ناظران حاضر در محله (چشم ها)

اصل اساسی نسل دوم: همبستگی اجتماعی

مبتنی بر 4 اصل کلیدی: آستانه ظرفیت، همبستگی اجتماعی، قابلیت اتصال و ارتباط با خارج از محله، فرهنگ جمعی

قابلیت اجرای اصول نسل دوم در سطح محله مسکونی

معیارهای کالبدی نظریه CPTED :

نمایانی و نظارت پذیر بودن فضا: فضاها در معرض دید ساکنین

فضاهای قابل دفاع: طراحی محیطی با چیدمان مناسب فعالیت های روزانه و در دسترس نمودن فضا

خوانایی و نفوذپذیری فضا: تشخیص راحت جهت حرکت و عدم سردرگمی در فضا، حذف بیهوده گردی مجرمان

اهداف نظریه CPTED :

کاهش جرائم شهری
کاهش توان جرم خیزی مناطق شهری
بهبود کیفیت زندگی
افزایش رضایتمندی شهروندان
تشویق طبقات اجتماعی به حضور در شهر
تداوم امنیت در محیط شهری
افزایش رفاه اجتماعی در محیط شهری
افزایش فعالیت های اجتماعی
افزایش فعالیت های اقتصادی
افزایش میزان همکاری محله ای و مشارکت

استراتژی های نظریه CPTED :

قلمروبندی
نظارت طبیعی
روشنایی
منظرسازی
امنیت فیزیکی
کنترل دسترسی
فعالیت پشتیبانی
نگهداری
آستانه ظرفیت
همبستگی اجتماعی
قابلیت اتصال، ارتباط با خارج از محله
فرهنگ جمعی

1- قلمرو بندی :

ایروین آلتمن: “رفتار قلمروگرایی سازوکاری است برای تنظیم حریم بین خود و دیگران که با شخصی سازی یا نشانه گذاری یک مکان یا شیء و تعلق آن به یک فرد یا یک گروه بیان می شود.”

-تامین کارکردهایی شامل نیازهای فیزیولوژیک تا نیازهای شناختی

-تقسیم آپارتمان ها و ساختمان ها به بخش های مجزا به منظور راحتی تشخیص غریبه ها توسط ساکنین

-ایجاد هر بخش مجزا با هویتی خاص و طراحی مختص به خود

– جلوگیری از ورود غریبه ها به محله با ایجاد موانع واقعی و نمادین

– القای حس ورود از فضای بیرونی به فضایی خصوصی با به کارگیری بوته ها، تغییر سطح زمین، حصارها، تغییر رنگ زمین و…

2- نظارت طبیعی :

3 نوع نظارت: غیررسمی یا طبیعی (پنجره ها)، رسمی یا سازمان یافته، نظارت مکانیکی (روشنایی و دوربین مداربسته)

-طراحی فضایی برای جمع شدن افراد در مجتمع های مسکونی و تقویت حس مالکیت

-قابل رویت بودن درهای خروجی در خیابان یا جانب همسایه ها

-نصب پنجره در 4 طرف ساختمان ها

– ایجاد دید به فضای پارکینگ از محل درها و پنجره

– افزایش نظارت اتفاقی و تصادفی با طراحی

-قابل دید بودن فضای بازی کودکان از ساختمان های مجاور

3- روشنایی :

– وضوح بیشتر دید ناظر و تشویق مردم به حضور در محیط

– روشنایی بیشتر و در نتیجه ی آن دید بهتر، موجب افزایش چشمان ناظر بر خیابان

– القای حس امنیت و غلبه بر ترس از جرم

4- منظرسازی :

– چشم انداز عامل مهمی در جلوگیری از جرم

– تفکیک زون ها به عنوان یک حصار سمبلیک (حصار تزیینی، سطوح گل، پوشش چمن و…)

– برانگیختن حس زیبایی و ترغیب حس غرور و مالکیت انسان

5- امنیت فیزیکی :

– سخت کردن اهداف جرم (مشکل کردن هدف) از مشخصات اصلی امنیت فیزیکی

– سخت کردن آماج، سنتی ترین روش پیشگیری از جرم و در عین حال از اجزای تکنیک CPTED

– استفاده از درهای ورودی با حالت ارتجاعی (خود به خود بسته شود.)

– نصب موانع فیزیکی مانند نرده، دروازه، قفل، اخطار الکترونیکی و…

– استفاده از پوشش های سخت و غیرقابل خراش یا غیرقابل نوشتاری مثل پوشش های نانو، سنگ های سخت و مقاوم در برابر خراش و نوشتار، رنگ های تیره و غیرقابل رنگ کردن

6- کنترل دسترسی :

– دارای راهبردهای غیررسمی یا طبیعی (تعریف فضاها)، رسمی یا سازمان یافته (استخدام نگهبان یا پذیرش در ورودی ساختمان)، مکانیکی (قفل و آیفون تصویری)

-استفاده از ابزارهایی برای قفل شدن در به محض بسته شدن آن

-ایجاد ورودی های اختصاصی برای ساختمان ها (بیش از 4 آپارتمان از یک ورودی مشترک استفاده نکنند.)

-محدود کردن ورود به راهروی داخلی بنا به یک نقطه

– ایجاد تراس و ایوان با دیده به ورودی و کوچه

-کاشت درختان بلندتر نزدیک به دیوارها و گیاهان کوتاه تر در مجاورت پیاده روها و پرهیز از کاشت گیاهان بلندتر در محدوده راهروهای مخفی، ورودی ها و پنجره ها (سهولت وقوع جرم در پشت گیاهان انبوه و بلند)

7- فعالیت پشتیبانی :

– طراحی به منظور تشویق ساکنان در جهت استفاده و حضور بیشتر در فضای عمومی (افزایش نظارت و کنترل اجتماعی غیررسمی)

– وجود یک فضای تفریحی یا ورزشی موجب افزایش احساس تعلق به محله، افزایش چشمان ناظر بر خیابان و تقویت همبستگی

– طراحی فضای نیمه عمومی تحت کنترل ساکنین (پنجره های مشرف به خیابان و فضای نیمه عمومی)

8- نگهداری :

– امنیت و قابلیت زندگی در فضا وابسته به درک و تصویر مردم از آن فضا

– تمیز نگه داشتن محله، پاک کردن سریع دیوارنویسی ها، تعمیر سریع خرابی ها

– عدم القای حس “ملک بدون صاحب” و ایجاد تصویری مثبت از محله (نظریه پنجره شکسته)

9- آستانه ظرفیت :

– ظزفیت یک فضای معین برای برآوردن نیازهای در نظر گرفته شده برای آن فضا

– آستانه اکولوژیکی یا نقطه سرلزیری یک محله: یک ظرفیت محدود در نظر گرفته شده برای فعالیت ها و عملکردها در هر اکوسیستم طبیعی

– جلوگیری از خارج شدن فعالیت ها و کاربری های زمین از حالت تعادل در یک محله و ایجاد اختلاط متعادا افراد و فعالیت ها

مثال: افزایش خانه های خالی از سکنه در یک محله، موجب افزایش مهاجرت ساکنین به خارج از آن محله و نزول سرمایه اجتماعی

10- همبستگی اجتماعی :

– شکل گیری گروه های نظارتی محله، برنامه های آموزشی گروهی و برنامه های آموزش شایستگی اجتماعی بر پایه آموزش در مدارس

– خلق شبکه ای اثرگذار از شهروندان متعهد در نتیجه ی آن آموزش ها و انتقال این موضوعات به دیگر ساکنین محله

– چسبندگی اجتماعی: گرد هم آوردن اعضای یک محله و ایجاد احساس مسئولیت در برابر خیابان ها، بلوک های آپارتمانی، سازمان ها و…

– اعتبار مثبت: پرورش ویژگی های شخصی افراد هر محله برای ایجاد همبستگی جمعی (توانایی حل اختلاف و مهارت اعتماد به نفس، آموزش هوش هیجانی برای خودآگاهی افراد)

– مشارکت دادن افراد در سازمان ها و رویدادهای محلی

– طراحی یک مرکز خودگردان جمعی بـرای حـل مشکلات محله

– ایجاد شبکه های دوستی وسیع با روابط مثبت