الگو برداری از گودال باغچه و حیاط مرکزی در معماری مدرن ( 202 اسلاید!!)

• گودال باغچه چیست ؟

خانه های قدیمی و زیبای ایرانی در کویر در اطراف حیاط مرکزی ساخته می شده است. این حیاط که همیشه سرشار از حس صمیمیت بوده ، گاهی در بخش مرکزی خود به ارتفاع یک طبقه ، گودالی در وسط داشت که به آن گودال باغچه یا باغچال می گفتند.

• سازمان دهی فضاها حول حیاط مرکزی :

حیاط مرکزی اصلی ترین فضای خانه های کویری است.  این خانه ها از نظر وضعیت استقرار نوعاً در جهت قبله قرار دارند و فضاها حول حیاط مرکزی سازمان دهی شده اند.

حیاط با حرکات خورشید هماهنگ است ، صفه جنوبی منزلگاه سایه و صفه شمالی شاه نشین و جایگاه خورشید است.  این نوع سازمان دهی و جهت گیری فضاهای تابستانی و زمستانی را به طور منطقی پیرامون حیاط مرکزی قرار داده است.

سازندگان خانه با توجه به تاثیر گردش خورشید بر جبهه های مختلف هر جبهه را به فصلی و ساعتی اختصاص داده اند:

• جبهه رو به آفتاب، بخش زمستان نشین
• جبهه پشت به آفتاب ، بخش تابستان نشین
• جبهه غربی برای ساعاتی از روزهای سرد زمستان
• جبهه شرقی برای پرهیز از تابش گزنده آفتاب

علت گود ساختن خانه ها در کویر :

در کویر خانه ها را گود می ساختند تا بنا عایق حرارت و صدا بوده و در مقابل زلزله مقاوم تر باشد. مردم شهرهای کویری ایران به دلایلی همچون دسترسی به آب قنات که حوض خانه را پر و آب مصرفی را تامین می کرد یا تفکیف فضای زمستان نشین و تابستان نشین دست به ساخت چنین فضایی در خانه می زدند .

در مناطق خشک ابنیه با شیوه ای درونگرا ساخته می شوند و سعی می شود با قرار دادن بخشی از ساختمان در درون زمین و محصور کردن کل ساختمان از چهار طرف ، یعنی ساخت ابنیه در چهار جهت جغرافیایی و به دور یک حیاط مرکزی که به خانه های چهار فصل معروف می باشند ، آسایش اقلیمی را در فضاهای مسکونی این مناطق ایجاد نمایند.

خلق مبتکرانه گودال باغچه در حیاط مرکزی علاوه بر ایجاد یك خرد اقلیم، دسترسی بهتر به آب زیر گذر قنات و تامین آب درختان سرسبز را میسر کرده است. در حیاط های مرکزی چهار صفه نیز با استفاده از ایوان ها در جداره ها و بادگیرها در عمق ساختمان جریان هوای مطلوب از حیاط مرکزی به میان صفه ها روان می گردد.

• دلایل فراموشی الگوی حیاط مرکزی :

با شروع قرن بیستم و ورود معماری مدرن به ایران، الگوی حیاط مرکزی به تدریج جای خود را به خانه‌های برونگرا و آپارتمان‌ها داد. دلایل این افول متعدد بود:

تغییر سبک زندگی: اهمیت خودرو و نیاز به پارکینگ، حیاط را به حاشیه راند. تمایل به نمایش بیرونی و نماسازی به سبک غربی، دیوارهای ساده کاهگلی را به نماهای پر از پنجره رو به خیابان تبدیل کرد.

 ارزش اقتصادی زمین: با گران شدن زمین در شهرها، خالی گذاشتن مرکز زمین و ساخت‌وساز در اطراف آن، از نظر اقتصادی “به‌صرفه” نبود.

 ورود تاسیسات مدرن: سیستم‌های تهویه مطبوع و گرمایشی جدید، نیاز عملکردی به حیاط مرکزی به عنوان یک تنظیم‌کننده اقلیمی را کاهش دادند.

حذف حیاط مرکزی، اگرچه سطح زیربنای قابل فروش را افزایش داد، اما هزینه‌های پنهان زیادی داشت:

• قطع ارتباط با طبیعت
• کاهش نور طبیعی در فضاها
• وابستگی کامل به انرژی‌های فسیلی برای تهویه
• و از بین رفتن فضاهای تعامل خانوادگی

بازآفرینی حیاط مرکزی در پروژه های مدرن :

خوشبختانه، در سال‌های اخیر، بسیاری از معماران برجسته ایرانی به ارزش‌های از دست رفته این الگوی کهن پی برده و در حال بازآفرینی هوشمندانه آن در پروژه‌های مدرن هستند.

حیاط مرکزی در ویلاهای مدرن: در ویلاهای امروزی، حیاط مرکزی دیگر لزوماً در مرکز هندسی خانه نیست. گاهی به یک گودال باغچه (Sunken Courtyard) تبدیل می‌شود تا نور را به طبقات زیرین هدایت کند، یا به صورت یک پاسیوی مدرن، فضای داخلی و خارجی را به هم پیوند می‌زند.

حیاط مرکزی در آپارتمان‌ها: چالش اصلی، بازگرداندن این مفهوم به زندگی عمودی است. معماران با راهکارهایی مانند ایجاد یک حیاط مرکزی بزرگ و مشجر در قلب مجتمع، طراحی واحدهایی با پاسیوهای خصوصی بزرگ، یا حتی ایجاد فضاهای سبز عمودی (Green Wall) در تلاشند تا بخشی از آن ارتباط با طبیعت و نور را به آپارتمان‌ها بازگردانند.

• الگوبرداری از گودال باغچه در طراحی های مدرن :

گودال باغچه ها در خانه های ایرانی فضایی برای دورهمی های خانوادگی نیز بودند. با الگو برداری از گودال باغچه در طراحی های مدرن نیز ، داشتن فضایی فرو رفته در دل زمین ، گوشه ای دنج را به وجود می آورد که باعث بیشتر شدن صمیت در فضا می شود .

احیاء دوباره حیاط مرکزی در ساختمان با تکیه بر تکنیک های جدید ساخت:

1- استفاده از حیاط مرکزی با الگوی سنتی

2- الگوی سیستم گلخانه ای (آتریوم)

این پاورپوینت کامل با 202 اسلاید از سه بخش زیر تشکیل شده است :

• بخش اول : گودال باغچه و حیاط مرکزی در معماری ایرانی
• بخش دوم : گودال باغچه و حیاط مرکزی در معماری مدرن
• بخش سوم : نمونه ساختمان های مدرن با حیاط مرکزی یا گودال باغچه

فایل کمکی :

- فایل پی دی اف مقاله ای با عنوان " طراحی مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی و هنری ایران با الگوبرداری از عناصر سنتی اقلیمی معماری ایرانی در راستای بهره وری انرژی " نوشته کیانا محمدی و هومن ثبوتی – 18 صفحه