عوامل تشکیل دهنده اقلیم ( 4 فایل )

• تعریف اقلیم :

واژه Climate  از ریشه لغت یونانی Klima  است که به معنای شیب و پایکوهی (Steep) گرفته شده است.

در لغت نامه آکسفورد چنین تعریف شده است : منطقه ای که وضعیت جوی و آب و هوایی آن مورد نظر باشد  و همچنین آمده است : وضعیت و طبیعت غالب دمائی ، رطوبتی ، بادی و غیره

اقلیم بر تمام بخش های زندگی بشر تأثیر گذارده است و این مسئله در زمان هر تصمیم گیری در زمینه های مختلف زندگی دیده می شود. سفر ، خورد و خوراک ، اقتصاد و کار ، پوشش اول (لباس) و دوم (سرپناه) و سوم (شهر) انسان همگی توابعی از شرایط اقلیمی هستند.

عوامل تشکیل دهنده اقلیم به قرار زیر است:

• آب و هوا Weather
• شاکله محیطی Environment morphology
• ارتفاع از سطح دریا Altitude
• توپوگرافی Topography
• عرض جغرافیایی Latitude

آب و هوا Weather:

آب و هوا مهمترین فاکتور در تعیین مشخصات اقلیم هر منطقه است و تمامیت موقعیت اتمسفری را برای یک مکان و زمان مشخص می کند و شامل تشعشع آفتاب، دما، رطوبت ، نزولات جوی ، فشار هوا ، باد و غیره است .

• تشعشع :

به طور عمده میتوان خورشید را نیروی محرکه ی آب و هوا دانست. باد، نزولات جوی ، رطوبت و فشار هوا به نحوی نشأت گرفته از خورشیداند .  ذرات موجود در هوا نور خورشید را جذب می کنند ولی به دلیل عدم ایجاد تغییر در نور ، رنگ آن همچنان سفید به نظر می رسد. وقتی آفتاب به مولکولهایی می تابد که کوچک تر یا مساوی طول موج پرتو آن هستند نور منعکس شده به اطراف پراکنده می شود و باعث روشن شدن قسمت هایی که آفتاب مستقیم به آنها نمی تابد می شود .

عبور اشعه خورشید از جو به سه بخش تقسیم می شود :

• مستقیم direct Reflection
• برخورد به زمین یا انعکاسی یا غیر مستقیم Reflected indirect reflection
• پراکنده شدن Diffused

دما Temperature  :

در اثر گرمایی که از تابش خورشید به زمین می رسد ،  حاصل میشود و گرما و سرمای هر نقطه از زمین وابسته به شدت تابش و دوام تابش در منطقه دارد.

تمامی طیف های نور خورشید از هوا عبور میکنند و با دریافت پرتو خورشید دمای هوا به طور مستقیم افزایش پیدا نمی کند. بلکه لایه های هوا ، گرمای خود را از طریق تماس با سطح زمین که در اثر دریافت پرتوهای خورشید گرم شده است به دست می آورند و این لایه های گرم شده هوا ، گرمای خود را از طریق همرفت به لایه های دیگر منتقل می نمایند.

جریان هوا و باد نیز باعث تماس بیشتر توده های هوا با زمین شده و باعث گرم شدن هوا می گردند. در هنگام شب یا فصل زمستان که سطح زمین سردتر از هوای بالای آن است ، عکس این عمل صورت می گیرد و هوا در اثر تماس با سطح زمین حرارت خود را از دست می دهد و سرد می شود .

ارتفاع از سطح دریا نیز درجه حرارت هوا را تعیین می کند و در یک عرض جغرافیایی مشخص ، هر چه ارتفاع از سطح دریا بالاتر باشد ، دمای هوا پایین تر از مناطق پایین تر است .

اصولا در جو ، حرکت عمودی هوا وجود دارد . هوای گرم مجاور سطح زمین (  گرما به علت تماس با سطح زمین و تاثیر دمای زمین بر هواست ) صعود کرده و به علت کاهش فشار و افزایش حجم ، گرما صرف انبساط شده ، توده هوا سرد می شود.

• رطوبت Humidity :

مقدار آب یا بخار آب موجود در هوا را گویند . تابش بر بدنه های گیاه و آب و همچنین فعالیت های انسانی منجر به افزایش رطوبت می شود. باید توجه داشت که رطوبت جایی وجود دارد که دما زیاد است و زمانی که دما به صفر می رسد ، رطوبت کاهش می یابد. این بخار توسط باد و جریان هوا به بقیه قسمت های زمین می رسد. بنابراین به دلیل اختلاف دمای نواحی مختلف میزان رطوبت نیز متفاوت است. حداکثر رطوبت هوا در نواحی استوایی است و با حرکت به سمت قطب کاهش می یابد .

• باد یا جریان هوا :

بیشتر در اثر کمربندهایی با فشار کم و زیاد دور زمین در نقاط مختلف به وجود می آید. انبساط و انقباض مولکولهای هوا و عبور هوا از قسمت گرم به قسمت سرد ، باد یا جریان هوا را ایجاد می کند.

• بارش Rain Fall :

شامل نزولات جوی ، باران ، برف ، تگرگ ، شبنم است. نیرو محرکه ی بارش دما یا تابش آفتاب است .

• شاکله محیطی(Environmental Morphology) :

بدنه ای از عوامل اولیه زمین که شامل پوشش گیاه ، صحراها ، آب و غیره است ، بر وضعیت اقلیمی تأثیر بسزائی می گذارند و بصورت بدنه هایی از عوامل طبیعی مطرح می باشند. این بدنه ها شامل انواع بدنه های جامد و بی جان یا بدنه های جاندار است از قبیل کوه ها ، دریاها،  فضاهای سبز ، ساختمانها و عوامل سازنده شهرها که هر یک به عنوان یک بدنه تأثیرات خاصی بر روی اقلیم های متفاوت می گذارند .

• ارتفاع از سطح دریا(Altitude) :

با توجه به مکانیزم هایی که در تغییرات دما در ارتفاع وجود دارد ، بالا بودن از سطح دریا ، باعث کاهش دما و پائین بودن ، باعث بالا رفتن دما و ایجاد تغییرات در اقلیم منطقه می شود.

• توپوگرافی (Topography) :

پستی و بلندی زمین و وضعیت دره ها و قله های منطقه ، تأثیر مستقیمی بر ایجاد تغییرات اقلیمی در محیط دارد .

• عرض جغرافیایی (Topography) :

کرویت زمین و انحنای محور زمین در حرکات وضعی و انتقالی ، سبب شده است که عرض های مختلف جغرافیایی دارای اقلیم های متفاوتی باشند .

در این مجموعه سه پاورپوینت به همراه یک فایل پی دی اف قرار گرفته که در آن ها در مورد عوامل تشکیل دهنده اقلیم ، توضیحاتی ارائه گردیده است .

• منبع پاورپوینت اول : جزوه آموزشی یکی از اساتید دانشگاه آزاد نجف آباد اصفهان
• منبع پاورپوینت دوم : جزوه درس تنظیم شرایط محیطی دکتر حمیده بابایی
• منبع پاورپوینت سوم : فایلی از مهندس مجید نبی زاده