معماری همساز با اقلیم در چهار اقلیم ایران ( 143 اسلاید )

• 1- معماری همساز با اقلیم در اقلیم گرم و خشک :

به منظور جلوگیری از نفوذ گرما و سرمای شدید تابستان و زمستان و بادهای ناموفق به داخل بافت مسکونی، ایجاد بافت متراکم ، یکی از  اصول معماری پایدار در شهرهای مرکزی ایران می باشد.

در جهت کاهش سطح تماس با تابش تند آفتاب تابستان و به ویژه ایجاد سایه شکل گرفته است.

کوچه های باریک و محصور ، باعث سهولت حرکت بین بلوک های ساختمانی شده و دیوارهای بلند خانه هایی که کوچه ها را محصور کرده اند؛ سایه اندازی کرده و افراد را در تابستان های گرم از گزند آفتاب محفوظ داشته است

پلان ساختمانها تا حد امکان متراکم و فشرده بوده و کوشش گردیده تا انجا که ممکن است سطح خارجی ساختمان‌ها به نسبت حجم ان کم باشد .

این تراکم و فشردگی پلان خانه‌ها ، میزان تبادل حرارت از طریق جداره‌های خارجی ساختمان را چه در تابستان و چه در زمستان به حداقل رسانده و در نتیجه از نفوذ حرارت به داخل ساختمان‌ها در تابستان و اتلاف ان در زمستان به طور قابل ملاحظه ای جلوگیری می‌نماید.

استفاده از حیاط‌های داخلی مشجر و معطوف نمودن فضاهای زندگی به این حیاط‌ها یکی از عمده ترین مشخصات معماری در مناطق گرم و خشک است .

حیاط‌های داخلی که شامل درخت ، حوض و سطوح گیاه کاری شده هستند ، یکی از موثرترین عوامل ایجاد رطوبت ، که در مناطق خشک اهمیت فراوانی دارد، می‌باشند.

اتاق ها که فقط به این حیاط‌ها باز می‌شوند در برابر باد و طوفان شن که معمولا در مناطق کویری در جریان است و همچنین در برابر بادهای سرد زمستانی حفاظت می‌شوند .

تعداد و مساحت پنجره ساختمان‌ها در این گونه مناطق به حداقل ممکن کاهش داده شده و به منظور جلوگیری از نفوذ اشعه منعکس شده از سطح زمین اطراف ، پنجره‌ها در قسمت‌های فوقانی دیوارها نصب شده اند.

در مناطق گرم و خشک ، بر عکس مناطق معتدل و مرطوب ، کوشش گردیده به خصوص در اوقاتی که هوا گرم است ، از ایجاد کوران و ورود هوای خارجی به داخل ساختمان از طریق پنجره‌ها یا قسمت‌های بازشو جلوگیری به عمل آید .

 اما در عوض تدابیری دیگری ، از قبیل ایجاد بادگیر ، برای خنک نمودن هوای داخلی به شکل طبیعی اتخاذ گردیده که بسیار موثر می‌باشد .

در بیشتر نواحی این گونه مناطق ، به دلیل کمبود بارندگی و در نتیجه کمبود چوب ، سقف ساختمان‌ها به شکل خرپشته ، طاق یا گنبد و بدون هیچ گونه اسکلت و از خشت خام و گل ساخته شده است .

به طور کلی ساختمان‌های این گونه مناطق با مصالحی از قبیل خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند ، بنا شده اند .

در مناطقی که شرایط آب و هوایی بسیار حاد است ، کوشش گردیده تا با قرار دادن خانه‌ها در دل تپه‌ها یا زیر زمین زمان تاخیر را به بی نهایت رسانده و بدین شکل از شرایط گرمای متعادل عمق زمین بهره گیری نمود.

گودال باغچه به دلیل گود بودن در کنار درختان سبز و حضور آب، محیطی خنك را به وجود می آورده است. بدین صورت که خانه ها با گودال باغچه های گود و دیوارهای بلندی که دارند ، همانند چاه ها خنك بودند .

همچنین ساخت خانه ها در گودی، پناهگاهی مناسبی در برابر بادهای تند کویری بوده است.

گودال باغچه جایگاه های خنك و دلچسبی را برای تابستان گرم و سوزان فراهم می آورد و برای مردم گرمازده پناهگاه خوبی بوده است.

• 2- معماری همساز با اقلیم در اقلیم سرد :

نوسانات دمایی در طی شبانه روز نیز در نواحی کوهستانی بیشتر است . در این اقلیم دره ها در فصل تابستان بسیار گرم و در زمستان معتدل اند . مقدار تابش آفتاب در فصل تابستان در این منطقه زیاد و در زمستان بسیار کم است.

برودت بسیار زیاد هوا در بخش عمده ای از سال ، در نواحی سرد و کو هستانی باعث شده است تا حداکثر استفاده از تابش آفتاب ، بهره گیری از نوسان روزانه دما ، حفظ حرارتی و جلوگیری از باد سرد زمستانی در فضاهای مسکونی امری ضروری گردد . لذا فرم بنا در جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا می شود .

در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند .  فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری از درون به بیرون انتقال یابد .  لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد .

فرم های بسته و فشرده و مکعبی شکل به هم چسبیده پشت به پشت در جهت محور شمالی جنوبی ارجحیت دارند و بهتر است مرتفع باشند.به دلیل سرمای شدید هوای این مناطق در فصل زمستان ، فرم های باز یا فرم هایی که ضلع های شمالی جنوبی آنها بلندتر از ضلع های شرقی غربی آنهاست مناسب نیست و بهتر است فرم ساختمان فشرده و پلان آن مربع باشد .

ساختمان های دو طبقه ای که فرم آنها شبیه به مکعب است ، بهترین نوع ساختمان از نظر کنترل گرمای هوای داخلی در زمستان است .

در این مناطق برای جلوگیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و به تعداد کم استفاده می کنند .

 در صورت بزرگ بودن پنجره ها ، استفاده از سایبان الزامی است . بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب ، بزرگتر و کشیده تر انتخاب می شوند . همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سرد باید اجتناب نمود .

در اقلیم سرد ساختمان ها عمدتا دارای زیرزمین در قسمت زمستان نشین می باشند که ارتفاع آن کم است. (در تابستان ار آنجایی که هوای آن خنک است جهت سکونت مورد استفاده قرار می گیرد.)

انتخاب بام های مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید ، چرا که با نگهداری برف بر روی بام از آن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر از درجه حرارت برف است استفاده می شود.

قطر زیاد دیوارها به نوبه خود از تبادل حرارتی بین فضای داخلی بنا و محیط بیرونی ساختمان جلوگیری می کند .دیوارهای قطور ، گرما و حرارت تابش آفتاب روزانه را در طول شب حفظ و به تعدیل دمای داخل ساختمان کمک می نماید .

• 3- معماری همساز با اقلیم در اقلیم معتدل و مرطوب :

در این مناطق فرم ساختمان محدودیتی نداشته و می توان از فرم های آزاد و حتی صلیبی شکل استفاده کرد. ولی با وجود این فرم ساختمان حتماً باید در طول محور شرقی – غربی در امتداد دریا کشیدگی داشته باشد.

به دلیل استفاده از جریان هوا ، بازشوهایی با سطوح نسبتاً زیاد و سقف‌های بلند و ایوان‌های عریض در اطراف ساختمان توصیه می‌شود.

ساختمان هاي اين منطقه، با حياط ها و فضاهاي باز و وسيع كه حصار دور اين فضاها اغلب كوتاه تر از قد انسان است، از هم جدا مي شوند تا از جريان هوا و كوران و نيز از طبيعت زيبا و سرسبز منطقه استفاده كنند.

احداث زیرزمین در این منطقه مرطوب از لحاظ اقلیمی صحیح نیست. به لحاظ اینکه در این منطقه عمق آب های زیرزمینی بسیار کم است و خاک آن مرطوب و از مقاومت نسبتاً کمی برخوردار است، بنابراین استفاده از پی گسترده جهت تحمل بار بر روی این زمین سست، کاملاً منطقی می باشد.  با ایجاد فاصله بین ساختمان و سطح زمین، از امکان سرایت هرگونه رطوبت به کف بنا جلوگیری می شود.

همانند خانه های چهار فصل در مناطق گرم و خشک کشور، در این خانه ها نیز جابه جایی فصلی انجام می شود. در طی فصل سرد، اهم فعالیتهای روزمره زندگی در داخل اتاق طبقه اول صورت می گیرد. ولی در طی فصل گرم این فعالیتها در ایوان و مخصوصاً ایوان طبقه دوم و اتاق طبقه دوم انجام می شود.

به لحاظ اینکه در مناطق معتدل و مرطوب مانند گیلان، خصوصاً در طی ماه های گرم ، جهت تأمین آسایش باید حداکثر استفاده از سایه و تهویه بشود ، و جریان هوای محیط در طبقه دوم شدت نسبتاً بیشتری دارد و همچنین پشه و حشرات مزاحم در این طبقه کمتر از طبقه اول می باشد ، لذا طبقه دوم مکان مناسب تری برای زندگی در تابستان است.

در فصول سرد احتیاج به نقل مکان به طبقه دوم نمی باشد و به علاوه به خاطر وزش کمتر باد در طبقه اول ، آن را سریع تر و راحت تر می توان گرم نمود.

به دلیل بارندگی زیاد در این مناطق، بام‌ها شیبدار است و شیب بیشتر آن‌ها تند است. معمولا از سمتي كه باد غالب (قسمت غربي ساختمان) مي وزد، بام را تا ارتفاع پايين تري ادامه مي دهند تا از برخورد كج باران با ديوار جلوگيري شود .

• 4- معماری همساز با اقلیم در اقلیم گرم و مرطوب :

دما و رطوبت زیاد هوا باعث شده از هر نوع گشودگی در معابر جلوگیری شود ، در نتیجه معابر بسیار باریک و ارتفاع خانه ها زیاد است.

در مناطق گرم و مرطوب به دلیل شدت زیاد تابش آفتاب در سمت شرق و غرب  فرم ساختمان باید کشیده باشد و به شکل مکعب مستطیلی در امتداد محور شرقی غربی درآید. این فرم از نظر ایجاد کوران در داخل ساختمان وکاهش رطوبت هوای داخلی نیز بسیار مناسب است . اگر در این مناطق ساختمان در سایۀ کامل قرارگیرد ، پلان آن می تواند آزاد و باز باشد.

در ارتفاعات بهتر می توان از نسیم خنک دریا بهره مند شد ، به همین دلیل در خود خانه ها هر چه بالا تر می رویم بر ارتفاع اتاق ها افزوده می شود.

در پاسخ به مسئله رطوبت ، جهت خانه ها در مسیر باد دریا قرار  گرفته است. پنجره های باریک و بلند سعی در ایجاد کوران و تبدیل توده به منطقه آسایش دارند تا نسیم دریا به درون توده کشیده شود.

تولید اختلاف فشار باعث به جریان افتادن هوا می شود. با قرار گیری توده بر ارتفاع ، از آب های تحت الارضی هم در امان می مانیم و می توانیم برخی از فضاها مثل زمستان نشین را کمی در عمق ببریم.

معماری این اقلیم را می توان حلقه اتصال بین دو نوع معماری درون گرا و برون گرا دانست.

ظرفیت حرارتی مصالح کم است. تا هرچه زودترگرمای خود را از دست بدهد و فضای داخل توده را خنک کند. مصالح مصرفی در این اقلیم مانند ساروج برای برخی مصارف خاص مثل ساخت آب انبارها و اندود گچ برای نما و کف سازی اتاق ها استفاده شده است.